του Παναγιώτη Βήχου
Στην περίπτωση του φονταμενταλισμού ... πλάθεται μια πλασματική εθνικοθρησκευτική ταυτότητα – που ελάχιστη κι εντελώς εξωτερική σχέση μπορεί να έχει με την Παράδοση και είναι, σίγουρα, αντίθετη με το πνεύμα και το γράμμα του αρχέγονου χριστιανισμού καθώς και με το πνεύμα και το γράμμα της αρχαίας ελληνικής σκέψης.
Τι ενώνει τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο που ερμηνεύει την παγκοσμιοποίηση με το …666 και τον ραβίνο Γιοσέφ Οβάδια που ερμηνεύει το Άουσβιτς με την …μετεμψύχωση;
Τι συνδέει τους φονταμενταλιστές της Moral Majority Campaign με την "Χρυσοπηγή" ;
Τι το κοινό έχει η αμερικανική θρησκευτική Δεξιά με σημαία την υπόθεση Λεβίνσκυ και η Χριστοδούλεια Σταυροφορία με το λάβαρο της Αγίας Λαύρας να ανεμίζει για τις αστυνομικές ταυτότητες;
Θα μπορούσε να απαντήσει κάποιος: "O θρησκευτικός σκοταδισμός."
Αλλά η απλούστερη απάντηση δεν είναι και η πιο διευκρινιστική. Δεν ερμηνεύεται ένα φαινόμενο απλώς κατονομάζοντάς το σαν φαινόμενο, χωρίς διείσδυση στην ουσία του.
Το φαινόμενο που ονομάστηκε "φονταμενταλισμός" επανέρχεται τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα και στην αυγή της τρίτης χιλιετίας ορμητικά, μαζικά, διεθνώς, μέσα στους πιο διαφορετικούς κοινωνικούς σχηματισμούς και τις πιο ποικίλες εθνικές καταστάσεις.
Θα ήταν λάθος να μην αναγνωρισθεί η διεθνής εξάπλωση του φαινόμενου, ο υπερεθνικός του χαρακτήρας, έστω και αν συνδέεται πάντα με την φανατική προβολή και υπεράσπιση της εθνικής ή εθνοθρησκευτικής ιδιαιτερότητας.
Ποτέ το επιμέρους δεν διεκδικεί για τον εαυτό του οικουμενική ισχύ ή και οικουμενική αποστολή, το κύρος της καθολικότητας, την ίδια στιγμή που την αντιμάχεται, όσο ο κάθε είδους φονταμενταλισμός.
Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός μισεί θανάσιμα και παθολογικά τον Διαφωτισμό. Αλλά θα ήταν λάθος να αντιμετωπισθεί με μία εξίσου "φονταμενταλιστική" επιστροφή στον Διαφωτισμό.
Η απάντηση σε εκείνους που θέλουν να γυρίσουν την Ιστορία πίσω από τον 18ο αιώνα και την Γαλλική Επανάσταση δεν μπορεί να δοθεί με την καθήλωση στα ιδανικά των Εγκυκλοπαιδιστών και του 1789. Η ανθρωπότητα βρίσκεται σε μιαν εντελώς διαφορετική ιστορική εποχή.
Μια αντιϊστορική τάση δεν μπορεί να πολεμηθεί και να νικηθεί από αντϊστορικές θέσεις. Για να φέρουμε ένα παράδειγμα από τα καθ’ ημάς, θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότι η κινητήρια βασική αντίφαση της τελευταίας κρίσης με τις ταυτότητες είναι η αντίφαση Καλλίνικος/ "Διδερό"!
Θα ήταν λάθος –κάτι που συνηθίζεται κατά κόρον, συχνά εκ του πονηρού – να θεωρείται πρωταρχική πηγή του φονταμενταλισμού η έλλειψη ή η άρνηση εκκοσμίκευσης, η ιστορική καθυστέρηση της καπιταλιστικής ανάπτυξης μιας χώρας ή η αναχρονιστική αντίθεση στον αστικό εκσυγχρονισμό.
Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και σαν κίνηση (αρχικά προτεσταντική) και σαν όρος ο φονταμενταλισμός γεννήθηκε στην πιο προηγμένη χώρα του σύγχρονου καπιταλισμού, την Αμερική, το Ελντοράντο κάθε "εκσυγχρονιστή", τον παράδεισο της εκκοσμίκευσης και του θρησκευτικού πλουραλισμού αλλά και της θρησκευτικής Δεξιάς και της μισαλλοδοξίας.
Οι "ιεροί πόλεμοι" δεν κηρύσσονται μόνο από το πολιτικό Ισλάμ σε τριτοκοσμικές χώρες : ο αμερικάνος Samuel Huntington ανακήρυξε τους " θρησκευτικούς πολέμους" και την "σύγκρουση των πολιτισμών" σαν κεντρικό άξονα των εξελίξεων στον μεταψυχροπολεμικό κόσμο, με τον "Δυτικό Πολιτισμό" της Δυτικής Χριστιανοσύνης, προνομιούχο φορέα των υποτιθέμενων "οικουμενικών αξιών" και υπερασπιστή "των ανθρωπίνων δικαιωμάτων" να περιχαρακώνεται σε γραμμή αντιπαράθεσης με τις υπόλοιπες εφτά, κατά Huntington, διαφορετικές και αντίθετες "πολιτιστικές παραδόσεις"που έχουν την ατυχία να συγκατοικούν στον ίδιο πλανήτη.
Η "θεωρία" του Huntington θα μπορούσε να θεωρηθεί γραφική και ανόητη εάν δεν την ενστερνίζονταν ισχυροί κύκλοι της ιμπεριαλιστικής Δύσης στην αναζήτηση του "Κακού –που- θα αντικαταστήσει-τον- Μεγάλο Άλλο", την πάλαι ποτέ σοβιετική "Αυτοκρατορία του Κακού", και εάν δεν είχε τις προφανείς πλέον προεκτάσεις της στη γιουγκοσλαβική και βαλκανική τραγωδία.
Εκείνο, πάντως, που αξίζει να προσεχτεί είναι ότι το έργο του Huntington δεν έγινε πηγή έμπνευσης μόνο για όσους Δυτικούς αναζητούν νέες, εκσυγχρονισμένες, ιδεολογικές νομιμοποιητικές θωρακίσεις των ενεργειών τους αλλά, επίσης, και για τους αντιπάλους τους αντι-δυτικούς φονταμενταλιστές, ιδιαίτερα στους "εθνικό-ορθόδοξους" κύκλους στη Ρωσία και στα Βαλκάνια (συμπεριλαμβανομένης, φυσικά, και της Ελλάδας).
Ο φονταμενταλισμός υπόκειται κι αυτός στις συνέπειες της λειτουργίας του νόμου της ανισόμερης και συνδυασμένης ιστορικής ανάπτυξης. Με άλλα λόγια, πρώτα-πρώτα παρουσιάζει διαφορές ανάλογα με τις ανισομέρειες που υπάρχουν μέσα κι ανάμεσα στις διάφορες χώρες, τα διαφορετικά και άνισα επίπεδα ιστορικής ανάπτυξης, τις άνισες σχέσεις.
Για παράδειγμα ο λεγόμενος "ισλαμικός φονταμενταλισμός" στις αραβικές και τις άλλες μουσουλμανικές χώρες αναμφίβολα βασίζεται στην αντίφαση που υπάρχει ανάμεσα στις καταπιεσμένες αυτές χώρες και τις καταπιεστικές ιμπεριαλιστικές χώρες της Δύσης, έχει κάποιο αντιϊμπεριαλιστικό στοιχείο, τροφοδοτείται από την πολιτική χρεοκοπία προηγηθέντων πολιτικών κομμάτων και κινήσεων εθνικής χειραφέτησης (των Κ.Κ, του αραβικού ριζοσπαστικού εθνικισμού κλπ) – και εκτρέπει, τελικά, σε αντιδραστική κατεύθυνση την πάλη για την λύση της κεντρικής ιστορικής αντίφασης, διαιωνίζοντας την.
Αντίθετα, ο αμερικανικός χριστιανικός φονταμενταλισμός συνδυάζει την αναδίπλωση στην ιδέα του Έθνους και τις τάσεις απομονωτισμού με μια ισχυρή " ψευδή συνείδηση" υπεροχής απέναντι σ’ όλον τον υπόλοιπο αμαρτωλό κόσμο, συνείδηση που αντανακλά στρεβλά την αμερικανική πολιτικό - στρατιωτική και οικονομική ηγεμονία στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα.
Aν υπάρχει αυτή η ιστορική διαφοροποίηση ανάμεσα στα είδη φονταμενταλισμού και η ανισομέρεια στην ανάπτυξη τους, ποιοτική και ποσοτική (αλλού είναι εντονότερο αλλού ασθενέστερο το φαινόμενο), πρέπει να παρατηρηθεί ότι υπάρχει συνάμα και η συνδυασμένη τους ανάπτυξη, κυρίως με την έννοια που προαναφέρθηκε μιας ταυτόχρονης εξάπλωσης φονταμενταλιστικών φαινομένων σε πλανητική κλίμακα τις τελευταίες δύο δεκαετίες.
Τούτο πρέπει να μας κάνει να διερωτηθούμε όχι απλώς για τον φονταμενταλισμό, απομονώνοντας τον από το ιστορικό περιβάλλον, αλλά για τον κόσμο που κάνει δυνατή την αναζωπύρωση – και την χειραγώγηση-των φονταμενταλισμών σήμερα.
Σε ένα κόσμο που οι πάντες νοιώθουν ότι χάνει ή ότι ήδη έχει χάσει τα θεμέλιά του, ολοένα ισχυρότερη γίνεται η τάση αναζήτησης μιας επαναθεμελίωσης.
Ο φονταμενταλισμός, εξ ορισμού, μια και σ’ αυτό οφείλει και το όνομά του, προβάλει σαν πρόταση διεξόδου στα σύγχρονα αδιέξοδα την "επιστροφή στις ρίζες, στα παλιά δοκιμασμένα θεμέλια (foundations)", τις "προαιώνιες αναλλοίωτες αξίες" και τους ιδρυτικούς μύθους του Έθνους, της Φυλής, της Θρησκείας, της κάθε υπαρκτής ή φανταστικής κοινότητας.
Την ίδια στιγμή που γίνονταν μία τέτοιου είδους δραστηριοποίηση για την "στροφή στα θεμέλια", στον χώρο ιδιαίτερα της θρησκευτικής Δεξιάς, παρατηρείται μια ανάλογη κι αντίστροφη κινητοποίηση στον χώρο της ευρύτερης Αριστεράς, όπου ιδιαίτερα μετά τις καταρρεύσεις του "υπαρκτού σοσιαλισμού" το 1989-91, γίνεται ολοένα πιο έντονα και πιο πλατιά λόγος για "επανίδρυση" (π.χ. Rifondazzione), επαναθεμελίωση κλπ.
Ο Mircea Eliade έχει δείξει από παλιά ότι μετά από μια μεγάλη κρίση, κατάρρευση ή τομή στην ιστορία μιας κοινωνίας εμφανίζεται η τάση μιας "επιστροφής στις απαρχές", σε ένα μύθο επανίδρυσης που θα ανανέωνε τον κύκλο της ζωής της, που θα επέτρεπε την Αιώνια Επιστροφή του Ίδιου.
Η επιστροφή στον μύθο, ή μάλλον, η επιστροφή του Μυθικού – που πυρήνας του είναι, όπως έδειξε ο Walter Benjamin, ο μύθος της Αιώνιας Επιστροφής- είναι βασικό γνώρισμα της εποχής του απόγειου και της παρακμής του καπιταλισμού από τον 19ο αιώνα και επανεμφανίζεται, συχνά με απροσδόκητους και πρωτότυπους τρόπους, σε περιόδους κρίσης, περιόδους μετάβασης ή και εμπλοκής, κρίσης της μετάβασης.
Το Μυθικό, η φετιχοποίηση ανεξέλεγκτων κοινωνικών δυνάμεων και αντιφάσεων, μπορεί στην επιστροφή του, στην επανεμφάνισή του, να ενδυθεί παραδοσιακές θρησκευτικές μορφές του Ιερού αλλά μπορεί να έχει και εκκοσμικευμένες, άθρησκες ή και άθεες μορφές.
Δεν είναι καθόλου δύσκολο να δει κανείς την επιστροφή του Μυθικού στον θρησκευτικό φονταμενταλισμό. Τούτο, όμως, δεν σημαίνει ότι κάθε "επανίδρυση" απ’ αυτές που κατά καιρούς εξαγγέλλονται στο όνομα της Αριστεράς είναι χειραφετημένες από το Μυθικό – από τον μύθο της επανίδρυσης του Ίδιου.
Σε ορισμένες και προφανείς περιπτώσεις, τούτο μπορεί να εκδηλωθεί π.χ. σαν σταλινικός "φονταμενταλισμός", μυθική επιστροφή στον Στάλιν και στα χρόνια της παντοδυναμίας του σταλινισμού ή και σαν σοσιαλδημοκρατικός "φονταμενταλισμός", μιαν εξίσου μυθική επιστροφή στις παλιές καλές μέρες των ρεφορμιστικών συμβιβασμών και του κεϋνσιανισμού.
Σε άλλες περιπτώσεις η "επανίδρυση" νοείται σαν εγκατάλειψη κάθε αρχής κάθε οράματος, κάθε ιστορικής μνήμης και παράδοσης, κάθε ιστορικού κεκτημένου της πάλης των εργαζομένων για την κοινωνική χειραφέτηση, μια tabula rasa, όπου η λοβοτομημένη Αριστερά θα κάνει μια μυθική "νέα αρχή " του κύκλου της ,προσαρμοζόμενη στις νέες απαιτήσεις του Ίδιου, κάτω δηλαδή από τον ήλιο του κεφαλαίου, που,όπως γίνεται στους μύθους, δεν μπορεί να γνωρίσει την δύση του.
Υπάρχουν, βέβαια, και ενδιάμεσες περιπτώσεις, που αναζητούν την κατάλληλη δοσολογία "παλιών" και "νέων" θεμελίων στο μυθικό έργο της επαναθεμελίωσης. Για να είναι μια επανίδρυση του επαναστατικού κινήματος κοινωνικής απελευθέρωσης λυτρωμένη από μύθους πρέπει να προσεγγίζει τα θεμέλια του όχι σαν αναλλοίωτες υπεριστορικές αλήθειες ούτε σαν περιττό και αρνητικό βάρος αλλά σαν κεκτημένα μιας ιστορικής πάλης.
Σαν την παράδοση των Καταπιεσμένων που γνώρισαν ήττες αλλά που πρέπει να διασωθεί από τους Νικητές κι από τον κομφορμισμό όσων ζητούν την δογματική της απονέκρωση. Σαν διαδικασίες με ανεκπλήρωτες δυνατότητες κι απαιτήσεις, με ένα δυναμικό ανάπτυξης ανοιχτό στον ορίζοντα του μέλλοντος.
H επιστροφή του Μυθικού διαπερνάει τόσο ευκολότερα όλο το πολιτικό φάσμα από τα δεξιά στα αριστερά, όσο οι πολιτικές, ιδεολογικές και ταξικές διαχωριστικές γραμμές που χώριζαν παραδοσιακά την Δεξιά από την Αριστερά φαίνονται να σβήνουν μέσα στο γενικευμένο λυκόφως της διάψευσης των προσδοκιών στα εγχειρήματα κοινωνικής απελευθέρωσης και του εξαγγελλόμενου "τέλους των ιδεολογιών" στην εποχή της πολυδιαφημισμένης παγκοσμιοποίησης.
Η χρηματιστική παγκοσμιοποίηση των δύο τελευταίων δεκαετιών είναι, όντως, η γενεσιουργός αιτία και κινητήρια δύναμη τόσο της ανορθολογικής φονταμενταλιστικής της άρνησης όσο και της (χωρίς όρους ή με όρους) παράδοσης στον φιλελευθερισμό, στο "αόρατο χέρι" των αγορών.
Ο εκσυγχρονισμένος αναχρονισμός του φονταμενταλισμού κι ο αναχρονικός εκσυγχρονισμός του φιλελευθερισμού, με ή χωρίς πρόσημα (νέο-φιλελευθερισμός, λαϊκός φιλελευθερισμός, σοσιαλφιλελευθερισμός της Κεντροαριστεράς και του "Τρίτου Δρόμου" α λα Μπλαίρ κλπ) είναι τα Σιαμαία της Παγκοσμιοποίησης του χρηματιστικού κεφαλαίου.
Το κεφάλαιο αναζήτησε διέξοδο στη φοβερή κρίση υπερπαραγωγής του, που ξέσπασε στις αρχές της δεκαετίας του ’70, τερματίζοντας την μακρόχρονη μεταπολεμική του επέκταση, με την φυγή προς τους ουρανούς της χρηματιστικής κερδοσκοπίας, με την "απελευθέρωση των αγορών", την ελευθερία κίνησης του κεφαλαίου όπου γής και την ταυτόχρονη νεοφιλελεύθερη επίθεση κατά των εργαζομένων, την "τριτοκοσμοποίηση" των Μητροπόλεων του ιμπεριαλιστικού Βορρά και την απώθηση σε ένα "Τέταρτο Κόσμο" ολόκληρων ηπείρων, όπως είναι η Αφρική.
Την ίδια στιγμή που η "φούσκα" των παγκοσμιοποιημένων χρηματιστικών αγορών έπαιρνε μυθικές, κυριολεκτικά, διαστάσεις, η κρίση υπερσυσσώρευσης επιτείνονταν στο χώρο της παραγωγής τροφοδοτώντας τις τεράστιες και μόνιμες στρατιές των ανέργων και των κοινωνικά αποκλεισμένων στις ίδιες τις "ανεπτυγμένες" καπιταλιστικές χώρες της Ευρώπης και της Β.Αμερικής.
Οι κοινωνικές ανισότητες στην εποχή της παγκοσμιοποίησης γιγαντώθηκαν: το πλουσιώτερο ένα πέμπτο απομυζάει το 83% του παγκόσμιου εισοδήματος ενώ το φτωχότερο ένα πέμπτο το 1% (Πηγή: www.worldwatch.org). Η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση προκάλεσε ένα πολλαπλό κάταγμα στον κοινωνικό σκελετό, ή, αν προτιμάτε, ένα διαγώνιο σχίσμα. Ένα μεγάλο, ετερογενές πολιτικά και κοινωνικά, πολυταξικό πλέγμα δυνάμεων βλέπει να καταστρέφονται τα πραγματικά ή φανταστικά του συμφέροντα από την παγκοσμιοποίηση, τους διεθνείς θεσμούς της και τις αλληλένδετες μ’ αυτήν διαδικασίες υπερεθνικών ολοκληρώσεων τύπου Ευρωπαϊκής Ένωσης ή NAFTA.
Η προάσπιση του Έθνους-Κράτους γίνεται η γραμμή άμυνάς τους είτε με άθρησκα σχήματα είτε με την ενδυνάμωση του θρησκευτικού φονταμενταλισμού είτε με παράδοξες υβριδικές "κοκκινοφαιές" συμμαχίες μεταξύ τους.
Ένα άλλο, εξίσου μεγάλο και ετερόκλητο, πολυταξικό κοινωνικό μπλοκ επενδύει τις προσδοκίες για προώθηση των πραγματικών και φανταστικών του συμφερόντων επίσης στην παγκοσμιοποίηση, στην ευρωπαϊκή καπιταλιστική ολοκλήρωση, τις "απαιτήσεις εκσυγχρονιστικών προσαρμογών" κλπ.
Και τα δύο στρατόπεδα, που η αντιπαράθεσή τους μπορεί να πάρει απρόβλεπτες μορφές και διαστάσεις, όπως με την περίπτωση των νέων ταυτοτήτων στην Ελλάδα, δεν αμφισβητούν το καπιταλιστικό σύστημα ή, τουλάχιστον, δεν βλέπουν πια κάποια εναλλακτική λύση σ’ αυτό.
Με αντίπαλες μορφές η ίδια αλλοτρίωση διαπερνάει το διχασμένο κοινωνικό σώμα καθώς η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση είναι παγκοσμιοποίηση της πιο ακραίας μορφής της αλλοτρίωσης (Βλ. πιο διεξοδικά Σ. Μιχαήλ, Παγκοσμιοποίηση και Αλλοτρίωση, Ουτοπία Νο 39, Μάρτιος-Απρίλιος 2000) Το πλασματικό κεφάλαιο, όπως έδειξε ο Μαρξ στο Κεφάλαιο, είναι το "απόλυτο Φετίχ ", το Χρήμα που γεννάει Χρήμα χωρίς να περνάει από την παραγωγή.
Το απόλυτο Φετίχ έχει πάρει στις μέρες μας τις πιο τερατώδεις μορφές με τα διάφορα, οιωνεί εξωτικά, αγγλοσαξωνικά ονόματα: Pension Funds, hedge funds, derivatives… Τα Pension Funds με έδρα την Δυτική Ακτή ελέγχουν πολλαπλάσιες ποσότητες δολλαρίων από την ίδια την αμερικανική κυβέρνηση και τον Ομοσπονδιακό Προύπολογισμό.
Οι χρηματιστικές εταιρείες-μαμούθ, που διαδέχτηκαν στην πρωτοκαθεδρία τις κλασσικές μεγάλες βιομηχανικές επιχειρήσεις, συγκεντρώνουν οικονομική δύναμη ασύγκριτα μεγαλύτερη από οποιαδήποτε εθνική κυβέρνηση και εθνικό Κράτος.
Οι παγκοσμιοποιημένες χρηματιστικές αγορές, πέρα και πάνω από κάθε έλεγχο, μπορούν να καθορίζουν με τους σπασμούς τους, τα κερδοσκοπικά παιχνίδια και τα κραχ την ζωή και τον θάνατο εκατοντάδων εκατομμυρίων – όπως το έδειξε και το διεθνές κραχ με επίκεντρο την Ασία το 1997. Η τρομακτική ισχύς του μεγάλου Φετίχ οξύνει στο έπακρο την κρίση του Κράτους-Έθνους μαζί και όλων των παραδοσιακών θεσμών και των διαδικασιών συγκρότησης μιας ταυτότητας.
Η κρίση ταυτότητας (κοινωνικής, εθνικής, πολιτιστικής, του Εγώ κλπ) γενικεύεται ταυτόχρονα με την πιο ακραία εξατομίκευση. Έτσι κυριαρχεί το αποξενωμένο άτομο με την ελλειμματική ή και απούσα ταυτότητα, η αφηρημένη ατομικότητα σε ένα κόσμο που έχει αναχθεί σε αφηρημένη καθολικότητα.
Η κρίση της πατρικής λειτουργίας και η παρακμή της πατριαρχικής καπιταλιστικής κοινωνίας, που έφερε στο φως η ψυχανάλυση στην αυγή της ιμπεριαλιστικής εποχής, κορυφώνεται τώρα σε γενική έκπτωση της κοινωνικής συμβολικής τάξης, του "μεγάλου Άλλου", κατά την ορολογία του Jacques Lacan .
Όπως γράφει ο αριστερός Σλοβένος ψυχαναλυτής Slavoj Zizek (Βλ. The Ticklish Subject, Verso 1999), η αυξανόμενη δυσπιστία απέναντι στον "μεγάλο Άλλο" ή και η απουσία του από την σφαίρα της Συμβολικής τάξης επιφέρει την ζοφερή επιστροφή του στη σφαίρα του "Πραγματικού", στο χώρο του μη συμβολοποιήσιμου κενού.
Σ’ αυτή την μαύρη τρύπα αρχίζουν τώρα να εμφανίζονται παρανοϊκές φαντασιώσεις και σενάρια συνωμοσιών σαν υποκατάστατα του "μεγάλου Άλλου": ο Κακός Ξένος, ο Αλλόφυλος, ο Εβραίος, ο Αλβανός, ο Τούρκος, οι Φράγκοι κλπ. όλοι οι Προαιώνιοι Εχθροί του Έθνους, που δεν μπορεί παρά να είναι ανάδελφο.
Με την επενέργεια των φαντασιώσεων στο ασυνείδητο αναδύονται διάφοροι πλασματικοί "άλλοι" που λειτουργούν σαν καθρέφτες μέσα στους οποίους, σε αντιπαράθεση, πλάθεται μια πλασματική ταυτότητα. Δίνεται έτσι μια πλαστή λύση στην κρίση ταυτότητας: φτιάχνεται ένα Artefact, ένας πλασματικός Εαυτός μέσα από τον αντικατοπτρισμό ενός πλασματικού άλλου, ένα είδωλο ειδώλου.
Ο εμφανιζόμενος νέο-ρατσισμός, ο αντισημιτισμός και η ξενοφοβία –όχι μόνο στην Αυστρία του Χάϊντερ αλλά και στην Ελλάδα των αλβανοφάγων, των αγκυλωτών σταυρών στα εβραϊκά νεκροταφεία και των "επιχειρήσεων σκούπας" κατά των δυστυχισμένων μεταναστών- κινητοποιεί, όπως έγινε και σε προηγούμενες τραγωδίες του 20ου αιώνα, τις ζοφερώτερες δυνάμεις και τα αδιέξοδα στα μύχια της ίδιας της ύπαρξης.
Στην περίπτωση του φονταμενταλισμού, όπως ιδιαίτερα τον γνωρίζουμε στα μέρη μας, πλάθεται μια πλασματική εθνικοθρησκευτική ταυτότητα – που ελάχιστη κι εντελώς εξωτερική σχέση μπορεί να έχει με την Παράδοση και είναι, σίγουρα, αντίθετη με το πνεύμα και το γράμμα του αρχέγονου χριστιανισμού καθώς και με το πνεύμα και το γράμμα της αρχαίας ελληνικής σκέψης.
Για την συγκρότηση αυτής της ταυτότητας, πρωταρχική προϋπόθεση είναι να κατασκευαστεί ένας πλαστός "μεγάλος Άλλος", που βυσσοδομεί και μας καθορίζει: μια μυθική εικόνα της παγκοσμιοποίησης (που δεν θα θίγει, βεβαίως, τα καπιταλιστικά κοινωνικά της βάθρα) με μικτή εβραιοαμερικανοευρωπαϊκή ταυτότητα και το σημείον του Θηρίου στο μέτωπο.
Η τεχνητή ταυτότητα του "καθ’ ημάς" φονταμενταλισμού ετεροκαθορίζεται πάντα από την κυρίαρχη εικόνα του πλαστού Άλλου. Εάν αυτή λείψει τότε όλο το οικοδόμημα καταρρέει. Γι αυτό πάντα αναζητάται κάποιος συμβιβασμός αμοιβαίος. Δεν είναι τυχαίο το σύνθημα " Ελλάς -Ευρώπη - Ορθοδοξία" ούτε οι υπέρ της παγκοσμιοποιήσεως διαβεβαιώσεις του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου. Δεν αναγνωρίζεται μόνον η ισχύς του "μεγάλου Άλλου" αλλά μέσα από την σύγκρουση αναζητάται η αμοιβαία αναγνώριση, όπως στην διαλεκτική Αφέντη και Δούλου στον Χέγκελ.
Ο σκοταδιστικός φονταμενταλισμός είναι συνδεμένος με ομφάλιο λώρο με την μήτρα του, την "φωταδιστική" φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου. Η αντίφαση ανάμεσα στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση και τις ανάγκες της "κατά ανίερον τρόπον χειμαζομένης ανθρωπότητος" ( κατά την έκφραση του Ανδρέα Εμπειρίκου στον Μεγάλο Ανατολικό) δεν μπορεί να λυθεί με το γέννημά της που τελικά την υπηρετεί, την υποστροφή στο μερικό και στο τοπικό, στο Κράτος-Έθνος, στον θεοκρατικό σεληνιασμό και στους μύθους της Φυλής.
Η μόνη εναλλακτική λύση στη φρίκη που σπέρνει η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση είναι αυτή που ήδη έχει αρχίσει να προμηνύεται και να ανατέλλει με την παγκοσμιοποίηση των κοινωνικών αντιστάσεων και τις νέες μορφές διεθνιστικής αλληλεγγύης και δράσης, από το Σιάτλ, τον Νοέμβριο του 1999 στην Πράγα του Σεπτεμβρίου 2000.
Απέναντι στο παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο πρέπει να αντιπαραταχθεί μια νέα Διεθνής της εργασίας, όλων των καταπιεσμένων και κοινωνικά αποκλεισμένων. Απέναντι στην αφηρημένη καθολικότητα του χρηματιστικού κεφαλαίου η μόνη ιστορική απάντηση είναι η καθολική ανθρώπινη χειραφέτηση από την εκμετάλλευση, την καταπίεση, τον εξευτελισμό ανθρώπου από άνθρωπο.
Μια απελευθερωμένη ανθρωπότητα, χωρίς τάξεις, χωρίς αφέντες και δούλους, χωρίς εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους είναι η μόνη συγκεκριμένη καθολικότητα που είναι ικανή να διασώσει και όλο τον πλούτο του μερικού, του τοπικού, του ιδιότυπου και ιδιόρρυθμου, όλη τη ποικιλία των πολιτιστικών συνεισφορών των λαών της γης, μέσα σε μια κοινωνία επιτέλους συμφιλιωμένη με την Φύση κι όπου, όπως λέει το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, "η ανάπτυξη του καθενός θα είναι ο όρος για την ανάπτυξη όλων".
21 Σεπτεμβρίου 2000
Το ευρωπαϊκό πρόσωπο του φονταμενταλισμού
"Αντιδράσεις για την αντιχριστιανική έκθεση"
(«ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ»,21/3/2002)
ΟΙ ΣΚΛΗΡΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ, εγχώριες και μη, που προκάλεσε η υπερψήφιση της Εκθεσης "Γυναίκες και φονταμενταλισμός" από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έρχονται για μια ακόμη φορά να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη ενός άτυπου διαδογματικού χριστιανικού αντιφεμινιστικού λόμπι, το οποίο, παρά την περί του αντιθέτου ρητορική του, συνεχίζει απτόητο να μάχεται τα θεμελιώδη δικαιώματα των γυναικών.
Προϊόν επίπονης διαδικασίας που διήρκεσε επί περίπου ένα χρόνο, η έκθεση της Ισπανίδας σοσιαλίστριας Μαρία Ιζκέρδο Ρόχο συζητήθηκε στο Ευρωκοινοβούλιο στις 12 Μαρτίου και την επομένη υπερψηφίστηκε με εξαιρετικά ισχνή πλειοψηφία (242 ψήφοι υπέρ, 240 κατά, 42 αποχές). Από τους Ελληνες ευρωβουλευτές το υποστήριξαν οι εκπρόσωποι του ΠΑΣΟΚ, του Συνασπισμού και του ΔΗΚΚΙ και το καταψήφισαν οι ευρωβουλευτές της Ν.Δ. (πλην δύο), ακολουθώντας τη γραμμή της ομάδας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος. Οι εκπρόσωποι του ΚΚΕ απείχαν, στάση που υιοθέτησαν και δύο ευρωβουλευτές της Ν.Δ. (Στ. Ξαρχάκος και Ι. Αβέρωφ).
Δυσχέρειες ενός ορισμού
Η έκθεση Ρόχο, παρά τις όποιες ασάφειες ή/και απλουστεύσεις -κοινές εξάλλου σε γενικευτικά κείμενα αυτού του είδους- αποτελεί μια θαρραλέα μεθοδολογική πρόταση για το πώς πρέπει να προσεγγίζεται το σύγχρονο φονταμενταλιστικό φαινόμενο και οι επιπτώσεις του στη ζωή εκατομμυρίων γυναικών σε ολόκληρο τον κόσμο. Σύμφωνα με την έκθεση, ο φονταμενταλισμός αφενός εμφανίζεται σήμερα με διάφορες μορφές (θρησκευτικές, πολιτικές, ιδεολογικές), αφετέρου διαπερνά θρησκείες και δόγματα, δηλητηριάζοντας την καθημερινότητα των γυναικών ακόμη και μέσα στα όρια της Ευρώπης.
Ο διασταλτικός αυτός ορισμός του φονταμενταλισμού συνιστά το τόλμημα της έκθεσης Ρόχο και βρίσκεται πίσω από τις αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν εναντίον της. Οπως αποδείχθηκε, είναι πολλοί εκείνοι (και, δυστυχώς, και εκείνες) που ταράζονται ακόμη με την ιδέα ότι οι φονταμενταλιστικές πρακτικές δεν εξαντλούνται στις αφγανικές μπούρκες και ότι ενδέχεται να αφορούν και κάποιες πλησιέστερες πραγματικότητες. Ούτως ή άλλως, μοιάζει να έχει σβηστεί από την ευρωπαϊκή συλλογική μνήμη κάτι που επιβιώνει ακόμη στη λεξικογραφία πολλών, κυρίως αγγλοσαξονικών, χωρών: ότι, δηλαδή, προτού η έννοια "φονταμενταλισμός" συνδεθεί (από τη Δύση) με τον ισλαμισμό, αναφερόταν σε ακραίες αντιλήψεις που εκπορεύτηκαν από χριστιανικές σέχτες.
Οπως και να έχει, η έκθεση Ρόχο διαπιστώνει ότι είναι απόλυτη ανάγκη να αντιμετωπιστεί πολιτικά το πρόβλημα των θρησκευτικών φανατισμών, ότι οι γυναίκες υπήρξαν και παραμένουν θύμα τους και ότι οι περισσότερες θρησκείες εμφάνισαν κάποια στιγμή της ιστορίας τους εκφυλιστικές φονταμενταλιστικές τάσεις. Σε αρκετά σημεία της, η έκθεση καταδικάζει την ανάμιξη της Εκκλησίας στον πολιτικό βίο των κρατών, ιδιαίτερα όταν επιδιώκει τον περιορισμό ανθρώπινων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών (σεξουαλική ζωή, αντισύλληψη κ.ο.κ.). Καταγγέλλει επίσης τη χρήση της παράδοσης ως δικαιολογία για εγκλήματα κατά της σωματικής ακεραιότητας και της ζωής των γυναικών. Τονίζει ακόμη ότι τα δικαιώματα των γυναικών, τα οποία προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες και συμβάσεις, δεν μπορούν να καταστρατηγούνται με το πρόσχημα θρησκευτικών ερμηνειών, πολιτισμικών παραδόσεων, εθίμων ή νομοθεσιών.
Στη συνέχεια, η έκθεση ασχολείται με τα προβλήματα των μεταναστριών και τοποθετείται σε ένα ζήτημα που έχει προκαλέσει μεγάλη συζήτηση σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες: υποστηρίζει δηλαδή ότι τα δικαιώματα που απορρέουν από το οικογενειακό δίκαιο των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης πρέπει να υπερισχύουν του δικαίου (εθιμικού ή μη) της χώρας καταγωγής των μεταναστών, το οποίο συχνά επιτρέπει την παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων των γυναικών. Η έκθεση εκφράζει την υποστήριξή της στις γυναίκες που μάχονται κατά του φονταμενταλισμού και κατά κάθε κίνησης που αποσκοπεί στον αποκλεισμό τους από την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή, καθώς και από την πρόσβασή τους σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές του πλανήτη. Επίσης καταδικάζει τους θρησκευτικούς ηγέτες που χρησιμοποιούν την πίστη για να αποκλείσουν τις γυναίκες ή να κηρύξουν την κατωτερότητά τους.
Η παρέμβαση του Βατικανού...
Καθώς δεν έχουμε τη δυνατότητα να σταθούμε σε όλες τις επισημάνσεις του ενδιαφέροντος αυτού κειμένου, περιοριζόμαστε να σημειώσουμε ότι η έκθεση αναφέρεται συγκεκριμένα σε τρεις ειδικά χώρες, στις οποίες τα δικαιώματα των γυναικών παραβιάζονται συστηματικά και με ακραίο τρόπο (Σαουδική Αραβία, Ιράν, Αφγανιστάν) και απαιτεί την άμεση παροχή του επίσημου καθεστώτος πρόσφυγα στις γυναίκες-θύματα φονταμενταλιστικών καθεστώτων. Σε ό,τι αφορά τα ευρωπαϊκά δεδομένα, η έκθεση καλεί "τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες που αποτελούν τμήμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, δηλαδή το χριστιανισμό, τον ιουδαϊσμό και το μωαμεθανισμό, να αποκηρύξουν το φονταμενταλισμό" και αναφέρεται ρητά στο δικαίωμα της έκτρωσης και της αντισύλληψης. Εκφράζει, τέλος, την υποστήριξή της προς τις ομοφυλόφιλες γυναίκες και ζητεί από τα κράτη-μέλη να μην αναγνωρίζουν χώρες στις οποίες οι γυναίκες δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα ή αποκλείονται από τη διακυβέρνησή τους.
Εχουν γίνει, πιστεύουμε, ήδη σαφή τα "ενοχλητικά" σημεία της έκθεσης, εκείνα που θα οδηγούσαν και στην καταψήφισή της από την ομάδα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος. Οπως προκύπτει από τα πρακτικά της συζήτησης στο Ευρωκοινοβούλιο, το Βατικανό είχε ενδιαφερθεί εγκαίρως για το ζήτημα και πολλές γυναικείες και μικτές χριστιανικές οργανώσεις είχαν πιέσει τους ευρωβουλευτές που επηρεάζουν να το καταψηφίσουν. Δεν πρόκειται να ασχοληθούμε εδώ με κάποιες "γραφικές" κραυγές που ακούστηκαν κατά της έκθεσης στο Ευρωκοινοβούλιο ("η εισηγήτρια επιδιώκει να καταργήσει τους άνδρες", η έγκριση της έκθεσης θα σημάνει πως το Ευρωκοινοβούλιο έχει περάσει στην υπηρεσία των "σκοτεινών δυνάμεων" κ.ο.κ.). Εκείνο που ενδιαφέρει είναι ότι οι σοβαροί πολέμιοι του κειμένου παρέμειναν στη γενικόλογη αμφισβήτηση της οιασδήποτε συσχέτισης του χριστιανισμού με το φονταμενταλισμό, χωρίς να θεωρήσουν υποχρέωσή τους να τοποθετηθούν στα συγκεκριμένα σημεία στα οποία επιχειρήθηκε αυτή η συσχέτιση. Και, κυρίως, δεν έθιξαν τα προβλήματα που ανακύπτουν σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Πολωνία) ως προς την ελευθερία των γυναικών να ορίζουν αν και πότε επιθυμούν να αποκτήσουν παιδιά.
...και το ελληνικό τοπίο
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, θεωρήσαμε χρήσιμο να ζητήσουμε από δύο Ελληνίδες ευρωβουλευτές να μας αιτιολογήσουν την ψήφο τους, αρνητική η μία, θετική η άλλη, στην έκθεση Ρόχο: "Η έκθεση ξεκίνησε με στόχο να παρουσιάσει τις αρνητικές συνέπειες των φονταμενταλιστικών καθεστώτων στη ζωή των γυναικών, αλλά έχασε τον προσανατολισμό της και κατέληξε να ταυτίζει το φονταμενταλισμό με την έννοια της θρησκείας ακόμα και μέσα στην Ευρωπαϊκή Ενωση", μας απάντησε η ευρωβουλευτής της Ν.Δ. Ρόδη Κράτσα. "Υπερψήφισα τις παραγράφους και τροπολογίες που καταδικάζουν το φαινόμενο του φονταμενταλισμού, ενώ καταψήφισα την αρχή και το σύνολο της έκθεσης, γιατί πιστεύω ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο οφείλει να σεβαστεί τη σχέση που έχουν οι λαοί με τη θρησκεία, όπως επίσης οφείλει να σεβαστεί και τα διαφορετικά μοντέλα σχέσεων Εκκλησίας και κράτους που βρίσκονται στη βάση των εθνικών ιδιαιτεροτήτων στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Σήμερα στις δημοκρατικές μας κοινωνίες δεν υπάρχουν περιθώρια και κίνδυνοι υπέρβασης αρμοδιοτήτων και εξουσιών. Η Ευρωπαϊκή Ενωση διέπεται από αρχές και νομοθεσία που κατοχυρώνουν τα θεμελιώδη δικαιώματα ανδρών και γυναικών. Ανισότητες και διακρίσεις εις βάρος των γυναικών υφίστανται δυστυχώς ακόμη στη δημόσια και στην ιδιωτική ζωή. Τα φαινόμενα βίας και σωματεμπορίας έχουν θύματα κυρίως γυναίκες παντού στην Ευρώπη. Η εκρίζωσή τους απαιτεί ισχυρή πολιτική βούληση και καθημερινό αγώνα σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Οι Εκκλησίες, όπως και ολόκληρη η κοινωνία των πολιτών, είναι πολύτιμοι συνεργοί σ' αυτή την προσπάθεια".
Στον αντίποδα του συλλογισμού της Ρόδης Κράτσα κινείται η προσέγγιση της Αννας Καραμάνου, ευρωβουλευτού του ΠΑΣΟΚ και προέδρου της Επιτροπής Γυναικών και Ισων Ευκαιριών, η οποία εξάλλου υπήρξε υπεύθυνη για τη σχετική γνωμοδότηση εκ μέρους της Επιτροπής Ελευθεριών και Δικαιωμάτων των Πολιτών. "Πρόκειται για μια από τις πιο ουσιαστικές εκθέσεις που έχουν ποτέ ψηφιστεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο", υπογραμμίζει η κυρία Καραμάνου. "Η έκθεση δεν καταφέρεται κατά της θρησκείας, όπως υποστηρίζει η ευρωπαϊκή θρησκευτική Δεξιά, αλλά στρέφεται εναντίον εκείνων που καπηλεύονται τη θρησκεία και διαπράττουν εγκλήματα εις βάρος των γυναικών. Εξάλλου καμία θρησκεία, καμία παράδοση και κανένα δόγμα δεν βρίσκεται πάνω από τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ανθρώπινες ελευθερίες. Κανείς δεν μπορεί να επικαλείται την παράδοση για να παραβιάζει τα δικαιώματα των γυναικών. Την παράδοση επικαλούνταν και οι Ταλιμπάν. Καταδικάζω κάθε διάκριση με βάση το φύλο, ακόμη κι όταν βασίζεται σε μακραίωνες παραδόσεις. Δεν σέβομαι καμία παράδοση που δεν σέβεται τα δικαιώματα των γυναικών".
Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν η Εκκλησία της Ελλάδος επιχείρησε να αποτρέψει την υπερψήφιση της έκθεσης Ρόχο, όπως έπραξε το Βατικανό. Είναι, ωστόσο, βέβαιο ότι η Ιερά Σύνοδος έσπευσε να την καταδικάσει με ειδική ανακοίνωσή της (20/3), ενώ ο κ. Χριστόδουλος ασχολήθηκε προσωπικά μαζί της, φροντίζοντας να σχολιάσει την ψήφο των δύο ευρωβουλευτών της Ν.Δ. που επέλεξαν την αποχή, καθώς και εκείνη των ευρωβουλευτών του ΔΗΚΚΙ που την υπερψήφισαν, ενώ θα μπορούσαν να είχαν ακολουθήσει την τακτική των συναδέλφων τους του ΚΚΕ και να είχαν προτιμήσει την αποχή(!). Ούτως ή άλλως, ο αρχιεπίσκοπος ανακοίνωσε πρόσφατα ότι, εν όψει εκλογών, θα καλέσει τα κόμματα να τοποθετηθούν στο θέμα των αμβλώσεων, θα τα πιέσει επομένως να επαγγελθούν την κατάργηση της ισχύουσας νομοθετικής ρύθμισης. Για μια ακόμη φορά, ο κ. Χριστόδουλος έρχεται να επιβεβαιώσει την ακρίβεια των θλιβερών διαπιστώσεων της έκθεσης Ρόχο.
Η παγίδα της «σύγκρουσης των πολιτισμών»
Στον πλανήτη της «πολιτισμένης» βαρβαρότητας
Του Χάρη Πεϊτσίνη
Ο Χάντιγκτον πριν λίγα χρόνια διατύπωσε τη θεωρία της «Σύγκρουσης των πολιτισμών». Οι τηλεοπτικοί και εν γένει δημοσιογραφικοί συνεχιστές του σε αγαστή συνεργασία με τα προπαγανδιστικά κέντρα του αμερικανικού επεκτατισμoύ απλοποίησαν τις απόψεις του διανοητή προσαρμόζοντας τις στα σύγχρονα δεδομένα. Άξαφνα η ανθρωπότητα «φωτίστηκε» από ένα νέο φιλοσοφικό ρεύμα. «Ο πόλεμος στο Ιράκ» διδάσκουν τούτοι οι πραματευτές της μοναδικής αλήθειας και των αδιάσειστων αξιωμάτων είναι «μια πτυχή της σύγκρουσης Δύσης και Ανατολής», και κατ’ επέκταση δυτικού επιστημονικού ορθολογισμού και μουσουλμανικής οπισθοδρόμησης. Κάθε τρομοκρατική πράξη των πολεμιστών της Αλ Κάιντα, κάθε βάρβαρη θανάτωση κάποιου δύστυχου ομήρου προκαλεί κρυφά χαμόγελα αρρωστημένης αυτοεπιβεβαίωσης στους υπερασπιστές τούτης της νέας φόρμουλας.
Η χυδαιότητα της προαναφερθείσας άποψης υπό άλλες συνθήκες θα εξέπληττε ακόμα και τους πιο αντιδραστικούς αναγνώστες. Σήμερα όμως η παγκόσμια κατάσταση μπορεί πολύ εύκολα να οδηγήσει σε παρόμοιες συγχύσεις. Οι μεταβατικές περίοδοι, εποχές πνευματικής παρακμής και ηθικής κρίσης, όπου το παλιό δεν έχει γκρεμιστεί προς το παρόν και το νέο δεν έχει γεννηθεί ακόμα δίνουν την ευκαιρία σε τέτοια απλοϊκά φιλοσοφικά σχήματα να αναδυθούν και να κατασταλάξουν στις συνειδήσεις των μαζών. Υψωμένες στο ασαφές πεδίο της αφαίρεσης οι έννοιες του «δυτικού» και «ανατολικού» πολιτισμού φαντάζουν σταθερές, δεδομένες, αμετάβλητες. Κι όμως πόσο επιπόλαιη ακούγεται αυτή η άποψη όταν τις βιώσουμε στη ζωντανή δυναμική της εξέλιξης! Τα περιβόητα πολιτιστικά στρατόπεδα αναπτύσσονται μέσα στο κοινωνικό σώμα που από μόνο του είναι πεδίο πανίσχυρων αντιφάσεων. Οι ενδογενείς του αντιθέσεις μέσα από τη διαρκή σύγκρουση και την διαλεκτική τους σύνθεση καθιστούν από μόνες τους την εξιδανικευμένη εικόνα μιας συμπαγούς, «καθαρής» κουλτούρας, σχήμα επιφανειακό και κατά βάση πλαστό. Ο δυτικός πολιτισμός δεν είναι το καθαρόαιμο τέκνο του ελληνικού Λόγου και της χριστιανικής Αγάπης όπως προσπαθούν να μας πείσουν οι εκπορνευμένες πένες του παγκόσμιου τύπου. Περιλαμβάνει στον ιδεολογικό του χώρο τον ορθολογιστή επιστήμονα αλλά και τον φανατικό προτεστάντη που διαδηλώνει κατά της χρήσης βλαστοκυττάρων για ιατρικούς σκοπούς. Η δυτική κουλτούρα περικλείει τον φιλελεύθερο και το μαρξιστή, τον δημοκράτη και το φασίστα τον τρομοκράτη και τον μετριοπαθή ρεφορμιστή. Από την άλλη πλευρά ο ανατολικός-μουσουλμανικός πολιτισμός συμπεριλαμβάνει στις τάξεις του στοιχεία ετερογενή και άλλοτε ολότελα διαφορετικά.
Η Σ. Αραβία με την κρίση που περνά δίνει το στίγμα των ποικιλόμορφων και συχνά αντιφατικών κατευθύνσεων που μπορεί να ακολουθήσει ένας πολιτισμός. Αυτή τη στιγμή η χώρα κυβερνάται από μια κάστα 7000 πριγκίπων, μια θεοκρατική δικτατορική κυβέρνηση απάνθρωπη στην ιδεολογία της και αδυσώπητη στις μεθόδους άσκησης κυριαρχικής εξουσίας. Κάτι όμως δεν πάει καλά σ’ αυτόν τον θρησκευτικό «παράδεισο». Μια ομάδα επιχειρηματιών και διανοουμένων με διακήρυξη της ζητεί επειγόντως βαθιές και ριζικές αλλαγές στην πολιτική και θρησκευτική σφαίρα. Απαιτεί με λίγα λόγια τον ουσιαστικό εκδημοκρατισμό της χώρας. Από την άλλη πλευρά, στα βαθιά στρώματα του λαού αναπτύσσεται το κίνημα του μουσουλμανικού φονταμενταλισμού σαν αντίδραση στην αυταρχική διοίκηση και την αμερικανική κηδεμονία. Η κατάσταση δεν μας φαίνεται και τόσο ανοίκεια. Οι διεκδικήσεις του πνευματικού και οικονομικού κόσμου προέρχονται από ένα ρεφορμιστικού τύπου μπλοκ που εκφράζει τα ιστορικά συμφέροντα των μεσαίων και ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Οι δυνάμεις τους ασφυκτιούν περικυκλωμένες από τα τοιχώματα του αυταρχικού καθεστώτος ενώ παράλληλα με τρόμο αντικρίζουν τα θανατηφόρα νέφη ενός εξτρεμιστικού ισλαμικού κινήματος να κοντοζυγώνουν από τα κάτω. Η εξουσία αργοκίνητη και δύσκαμπτη σιγοκαίγεται από τη λάβα που κοχλάζει στα πόδια της όμως αντιδρά διστακτικά. Ήδη υποσχέθηκε τη λήψη σειράς μέτρων για την εξασφάλιση κάποιων στοιχειωδών ελευθεριών. Αν αφαιρέσουμε τις τοπικές ιδιαιτερότητες οι συγκρούσεις εντός της σαουδαραβικής κοινωνίας τουλάχιστον ως αυτό το σημείο παρουσιάζουν πολλά κοινά με αντίστοιχες του δυτικού κόσμου κατά τη διάρκεια της ιστορίας
Αλλά το ουσιαστικό ζήτημα είναι ότι οι πιο καταπιεσμένες μάζες του λαού στον αραβικό κόσμο στρέφονται στον μουσουλμανικό εξτρεμισμό ο οποίος προβάλλεται ως το μοναδικό γνήσιο λαϊκό κίνημα. Αυτή η στροφή είναι που γεννά τα ιδεολογήματα περί σύγκρουσης της Δύσης με την Ανατολή καθώς η τελευταία ταυτίζεται απλοϊκά με τη βαρβαρότητα της ισλαμικής τρομοκρατίας και την καθυστέρηση των θεοκρατικών κοινωνιών. Η αιτία λοιπόν της αυτής της συμπεριφοράς του αραβικού λαού είναι που θα δώσει το κλειδί του προβλήματος και θα γκρεμίσει την προπαγάνδα για ένα δήθεν πόλεμο πολιτισμών. Η πρόσφατη σύγκρουση δύσης και ανατολής εντοπίζεται στο Ιράκ. Εκεί ο παραλογισμός της τρομοκρατικής βίας ξεδιπλώνεται σ’ όλο του το μεγαλείο. Αλλά γι’ αυτήν την τρέλα ευθύνεται ο Μωάμεθ; H αλήθεια είναι ότι ξαφνικά το καθημαγμένο απ’ τον πόλεμο Ιράκ πλημμύρισε από ένα τεράστιο πολυεθνικό κύμα ξένων εισβολέων. Αμερικάνοι, Βρετανοί, Ιταλοί, Ισπανοί και ακόμα Κορεάτες, Ιάπωνες, Πολωνοί, Βούλγαροι, βαδίζουν στις λεωφόρους της Βαγδάτης και της Φαλούτζα, κινούνται ανενόχλητοι με την αλαζονεία του καταχτητή και κατά πάσα πιθανότητα συμπεριφέρονται στους ιρακινούς σαν σε αποικιακούς σκλάβους. Τους συλλαμβάνουν νύχτα, τους φυλακίζουν σε φυλακές κολαστήρια, τους βασανίζουν, ανοίγουν πυρ σε διαδηλώσεις άοπλων πολιτών και κουρελιάζουν την εθνική τους περηφάνια. Όπως σε κάθε κρίση διιστορικά έτσι και σ’ αυτήν, η ένταση της είναι που καθορίζει το βαθμό της ριζοσπαστικοποίησης του λαού. Οι εξαθλιωμένες μάζες στραγγαλισμένες απ’ το φονικό χέρι των Αμερικανών «ελευθερωτών» ψάχνουν απεγνωσμένα διεξόδους. Σ' αυτόν τον ιστορικό ρόλο έρχεται να δώσει ζωή και νόημα ο ισλαμικός φονταμενταλισμός.
Ο δυτικός φονταμενταλισμός στην πορεία της ιστορίας διαλύθηκε μέσα στην πλημμύρα της τεχνολογικής επιστημονικής εξέλιξης και πάλι όχι απόλυτα. Βουλιαγμένο στον μεσαίωνα της εξαθλίωσης. στην αποικιακή βαρβαρότητα και τους εμφυλίους φατριαστικούς πολέμους το ανατολικό αντίστοιχο του όχι μόνο δεν διαλύθηκε αλλά οξύνθηκε, τονώθηκε, φούντωσε. Σήμερα εν έτει 2004, μέσα στις σχεδόν προϊστορικές καλύβες και τα μισογκρεμισμένα απ’ τους βομβαρδισμούς διαμερίσματα των αράβων πολιτών, το μεσαιωνικό Ισλάμ επιζεί. Η φωνή του μουεζίνη, ο μιναρές, οι θρύλοι για τα ιερά τάγματα του προφήτη είναι πολύ πιο κοντά στους δυστυχείς κατοίκους του Ιράκ από τα αγαθά της ηλεκτρονικής μας εποχής. Και όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, για αυτήν την κατάσταση δεν ευθύνεται ούτε ο μουεζίνης, ούτε ο μιναρές καθ’ εαυτοί, ούτε άλλωστε και ο πολιτισμός που εκπροσωπούν. Ο εξτρεμιστικός ισλαμισμός απλά συνδύασε την αγανάκτηση, το απύθμενο μίσος του λαού για την ξένη κατοχή με τη θρησκευτική του παράδοση και τους έδωσε πολιτικό σχήμα. Το αποτέλεσμα ήταν εκρηκτικό.
Δεν χρειάστηκε πολλή προσπάθεια στους πολεμιστές του Ισλάμ για να κερδίσουν την μεγάλη μάζα των Ιρακινών. Οι άρτιες οργανωτικές δομές των ακραίων οργανώσεων, όπου η αποφασισμένη αβάν γκαρντ των πνευματικών ηγετών ελέγχει μυριάδες ορκισμένους μαχητές σε συνθήκες απόλυτης μυστικότητας, δυνάμωσαν από τον όλεθρο που έσπειραν τα εκστρατευτικά σώματα της Δυτικής Συμμαχίας. Ο ίδιος ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός με το σαρωτικό κύμα φρίκης που εξαπέλυσε έριξε το λαό στην αγκαλιά των Μουζαχεντίν. Δεν είναι η ελπίδα που στρέφει τους πολίτες σ' αυτό το τόσο ακραίο κομμάτι της ισλαμικής κουλτούρας αλλά η ολοκληρωτική απελπισία. Το πρόβλημα παίρνει λοιπόν την πραγματική του μορφή. Ο πολιτισμός της ανατολής δεν «συγκρούεται» με τη δύση. Οι ανατολικές κοινωνίες χτίζουν αμυντικούς μηχανισμούς ενάντια σε μια επίθεση που όντως εκδηλώνεται με απίστευτη σφοδρότητα από τα δυτικά. Το παράδοξο όμως είναι ότι σε τελική ανάλυση ούτε και ο δυτικός πολιτισμός συγκρούεται με την ανατολή!
Το κεφαλαιοκρατικό σύστημα για να διατηρήσει την σταθερότητα του έχει ζωτική ανάγκη να κυριαρχήσει στις παγκόσμιες πλουτοπαραγωγικές πηγές. Ο δυτικός κόσμος στηρίζεται στα «καύσιμα» και τα ορυκτά που του παρέχει η ανατολή. Οι Η.Π.Α. έχουν ανάγκη να σταθεροποιήσουν και να επεκτείνουν την κυριαρχία τους στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Γι αυτό το σκοπό κινητοποιούν την ισχυρότερη πολεμική μηχανή της υφηλίου ενάντια στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Το διεθνές εμπόριο όταν διενεργείται σε διακρατικό επίπεδο αποδεικνύεται συχνά ανεπαρκές στη σφαίρα της ικανοποίησης των «κρατικών» συμφερόντων. Η ηθική της ελεύθερης αγοράς, των διαπραγματεύσεων, της συναίνεσης και της εμπορικής πίστης εκμηδενίζεται τη στιγμή που το κυρίαρχο μέρος παύει να έχει ανάγκη από τα περίτεχνα τούτα στολίδια. Και ξαφνικά η φύση αποκαλύπτεται μπροστά μας «με ματωμένα νύχια και δόντια». Οι πρεσβευτές της Δύσης δεν πλησιάζουν τους «βάρβαρους ιθαγενείς» με χάντρες και κορδέλες ούτε με τα γελοία βαλιτσάκια των χρηματιστών, δεν έχουν ανάγκη πια να το κάνουν. Οι εμπορικές συμφωνίες με τους σεΐχηδες και τις θεοκρατικές κυβερνήσεις της μ. ανατολής θα κλείνονται στο εξής υπό την απειλητική κάνη του αμερικανικού πολυβόλου. Αυτός ο πολιτισμός στην πραγματικότητα συγκρούεται με την αραβική τρομοκρατία. Και για να είμαστε δίκαιοι δεν διαφέρει και τόσο πολύ από δαύτη.
Ο Κόλιν Πάουελ με το στρατιωτικό του εμπειρισμό φτάνει σε ένα σωστό συμπέρασμα όταν δηλώνει ότι βασική προϋπόθεση της νίκης είναι η βαθιά πίστη του στρατού στο Σκοπό. Κοινό χαρακτηριστικό του Άραβα αντάρτη πόλεων και του τρομαγμένου πεζοναύτη είναι ότι για να επιζήσουν και οι δύο σε έναν κόσμο δακρύων και πόνου έχουν ανάγκη κάποιον υπέρτατο σκοπό. Πώς αλλιώς να δικαιολογήσουν την απίστευτη φρίκη; Αν ένα ιδανικό μπορεί να συγχωρήσει μια τέτοια σφαγή για τους στρατιώτες τότε το μπορεί αναμφίβολα και για την διεθνή κοινή γνώμη. Εκεί στοχεύουν οι φιλοσοφικοί ακροβατισμοί όταν δεν είναι προϊόν μιας αφελούς και επιφανειακής προσέγγισης της παρούσας κρίσης. Στο σημείο που η ανάγκη της εξουσίας για ένα ιδεολογικό προκάλυμμα της στρατηγικής της και η ανάγκη των λαών για μια πειστική (ή έστω λογικοφανή) εξήγηση των δεινών τους συναντούν τους θεωρητικούς πειραματισμούς των κάθε λογής «ακαδημαϊκών» κρύβεται η φιλοσοφική παγίδα της σύγκρουσης των πολιτισμών. Στην πραγματικότητα όμως η σύγκρουση αφορά κατ’ αρχήν δύο διαφορετικές εξουσιαστικές μορφές που στην λυσσώδη τους μάχη συμπαρασέρνουν τελικά ολόκληρη την ανθρωπότητα. Το ζητούμενο δεν είναι ποιο ηγετικό επιτελείο θα την απελευθερώσει από τον αντίπαλό του αλλά ποιο από τα δύο θα την κρατήσει όμηρο στην κυριαρχία του. Σφιγμένη στην μέγγενη της αμφίπλευρης βίας η παγκόσμια κοινωνία παραμένει προς το παρόν αδρανής. Αλλά οι λαοί δεν έχουν πει ακόμα την τελευταία τους λέξη. Η αποκρυστάλλωση της αλήθειας και το γκρέμισμα των εξουσιαστικών μηχανισμών έστω και στη σφαίρα των ιδεών, σήμερα μέσα στην καρδιά της καταιγίδας είναι το βασικότερο εχέγγυο για τη νίκη σε μια μάχη που δεν έχει καν αρχίσει…
ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΤΡΩΣΗ
Η σκοταδιστική κραυγή
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
Οι ίδιοι που τιμούν ως Μυστήριο τη θεία κυοφορία της Παρθένου λύνουν όλα τα μυστήρια της ανθρώπινης κύησης με οδηγό ένα αμφιλεγόμενο βίντεο, βγαλμένο από τα σπλάχνα της αμερικανικής ακροδεξιάς. Το ίδιο βίντεο προβάλλεται ακόμα και στα σχολεία, μόνο και μόνο για να ανοίξει ο δρόμος στη νέα ποινικοποίηση των εκτρώσεων.
Το δικαίωμα των γυναικών να αποφασίζουν ανεπηρέαστες για μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη απειλείται πλέον άμεσα (και) στην Ελλάδα.
Πρόκειται για μια ραγδαία εξέλιξη που δύσκολα θα μπορούσαμε να φανταστούμε όταν προ καιρού αρχίσαμε να παρακολουθούμε συστηματικά τις υπόγειες μεθόδους με τις οποίες οι εγχώριοι πολέμιοι της αποποινικοποίησης των εκτρώσεων διάλεγαν να προωθήσουν τις απόψεις τους.
Χωρίς την παραμικρή αμφιβολία, η διεθνής συγκυρία παίζει ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση των τακτικών με τις οποίες οι ντόπιοι αρνητές του δικαιώματος των γυναικών να κρίνουν αν και πότε θα αποκτήσουν παιδιά προσπαθούν να πείσουν για τον «εξτρεμιστικό» χαρακτήρα της ισχύουσας από το 1986 νομοθεσίας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο «πόλεμος των εκτρώσεων» παίρνει συχνά τη μορφή μιας αιματηρής σταυροφορίας για τη «διάσωση των εμβρύων» που προβλέπει ακόμη και τη δολοφονία ανυπάκουων γυναικών και επίορκων γιατρών, ενώ στις ευρωπαϊκές χώρες η αμφισβήτηση της αντιαπαγορευτικής νομοθεσίας ακολουθεί πιο «ήπια», γι' αυτό και πιο αποτελεσματικά, μονοπάτια.
Διεθνής φονταμενταλισμός
Εδώ και καιρό, ακροδεξιές, ρατσιστικές και φονταμενταλιστικές χριστιανικές ομάδες χρησιμοποιούν τις εκτρώσεις ως κύριο μοχλό της πολιτικής τους, ασκώντας ασφυκτικές πιέσεις σε ένα
ευρύ φάσμα πολιτικών δυνάμεων ζητώντας τους να αναθεωρήσουν την «ανεκτική» στάση τους σε διάφορα κοινωνικά θέματα. Οπως έχουμε σημειώσει και άλλοτε, τα ιδεολογικοπολιτικά αυτά ρεύματα καταφέρονται με ανάλογο πάθος κατά των ομοφυλοφίλων ή των μεταναστών. Η έκτρωση ωστόσο ενσαρκώνει στα μάτια τους τον «εσωτερικό εχθρό» που θα αλώσει από τα μέσα τις δυτικές κοινωνίες, αφήνοντάς τις στα νύχια των πολύτεκνων εισβολέων τους.
Την ώρα λοιπόν που η επανεκλογή του Μπους χαιρετίζεται από τις πλέον σκοταδιστικές ομάδες των ΗΠΑ ως νίκη των «δυνάμεων της ζωής», στην Ευρώπη τα πράγματα δεν εμφανίζονται και πολύ ευνοϊκότερα. Η θύελλα των αντιδράσεων που ξεσήκωσε πριν από δύο χρόνια η ψήφιση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο της Εκθεσης «Γυναίκες και φονταμενταλισμός» αποκάλυψε την ύπαρξη ενός άτυπου διαδογματικού αντιφεμινιστικού λόμπι, το οποίο, παρά την παραπλανητική ρητορεία του, απεργάζεται συστηματικά την κατάργηση θεμελιωδών δικαιωμάτων των γυναικών. Ούτως ή άλλως, η αποποινικοποίηση των εκτρώσεων παραμένει μείζον πολιτικό θέμα στην Πολωνία, στην Πορτογαλία συνεχίζονται οι διώξεις γυναικών που επέλεξαν να διακόψουν την εγκυμοσύνη τους και των γιατρών που τις διευκόλυναν, ενώ σχετικά δημοψηφίσματα πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια τόσο στην Ελβετία (2001) όσο και στην Ιρλανδία (2002), με απογοητευτικά και στις δύο περιπτώσεις αποτελέσματα για τους υποστηρικτές της νομοθετικής «σκλήρυνσης».
Πρόσφατα, κρίση στις σχέσεις Ολλανδίας-Πορτογαλίας προκάλεσε η απόφαση της κυβέρνησης της Πορτογαλίας να απαγορεύσει την είσοδο του πλοίου των «Γυναικών στα Κύματα» σε λιμάνι της χώρας. Ως γνωστόν, οι «Γυναίκες στα Κύματα» είναι μια ολλανδική φεμινιστική ιατρική ομάδα, η οποία, έχοντας μετασκευάσει ένα παλιό ψαράδικο σε πλωτή κλινική, επισκέπτεται χώρες όπου οι εκτρώσεις απαγορεύονται και προσφέρει ιατρικές συμβουλές στις ενδιαφερόμενες γυναίκες. Οσες το επιθυμούν μπορούν να υποβληθούν σε έκτρωση, η οποία διενεργείται στα διεθνή ύδατα. Τη στάση της Πορτογαλίας κατήγγειλαν ήδη οι «Γυναίκες στα Κύματα» στα αρμόδια ευρωπαϊκά όργανα, η ετυμηγορία των οποίων αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Και η εγχώρια εκδοχή του
Στο κλίμα αυτό, δεν είναι περίεργο που και στην Ελλάδα οι πολέμιοι των εκτρώσεων σήκωσαν τον τελευταίο καιρό κεφάλι. Η προεργασία έχει ξεκινήσει από καιρό. Θυμίζουμε επί τροχάδην τις αλλεπάλληλες σχετικές τοποθετήσεις του κυρίου Χριστόδουλου, τις πιέσεις της εκκλησιαστικής ηγεσίας προς τα κόμματα, την συμπερίληψη του θέματος των εκτρώσεων στην προγραμματική συμφωνία Πλεύρη-Βορίδη (εκλογές του 2000) και τη συνεχή ανακίνηση του ζητήματος από τα μέσα ενημέρωσης με αφορμή μια ακόμη «επιστημονική» μέτρηση του αριθμού των διενεργούμενων στη χώρα εκτρώσεων.
Ως πρόσφατα, ωστόσο, η αμφισβήτηση του δικαιώματος στη διακοπή μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης περνούσε κατά κύριο λόγο μέσα από την κινδυνολογία για το «δημογραφικό πρόβλημα» της χώρας, η οποία λόγω των εκτρώσεων καθίσταται ευάλωτη σε «εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς». «Οι Τουρκάλες που γεννάνε σαν κουνέλες» και η «σταδιακή αλλοίωση της φυλετικής καθαρότητας των Ελλήνων από τα μωρά των μεταναστών» υπήρξαν τα βασικά επιχειρήματα ενός ευθέως ρατσιστικού και μισογυνικού, αλλά και εξαιρετικά διαδεδομένου, λόγου, ο οποίος εργαλειοποιούσε τις γυναίκες και καταδίκαζε τις εκτρώσεις χωρίς να ασχολείται ιδιαίτερα με αυτές.
Η σημερινή καταγγελία των εκτρώσεων εμφανίζεται με διαφορετικό πρόσωπο: ενσωματώνοντας τα παλιά επιχειρήματα («δημογραφικό», «υπογεννητικότητα» κ.ο.κ.), οι πρόσφατες επιθέσεις επικεντρώνονται κυρίως στην ευθύνη των ίδιων των γυναικών οι οποίες, στην περίπτωση που διακόψουν την εγκυμοσύνη τους, δεν προδίδουν πλέον απλώς το έθνος τους αλλά μετατρέπονται σε στυγερούς δολοφόνους του ίδιου τους του παιδιού. Θέτοντας σε δεύτερη μοίρα τις «εθνικές» υποχρεώσεις των Ελληνίδων, το φρέσκο αυτό κήρυγμα κατά των εκτρώσεων αντλεί τα (παμπάλαια) επιχειρήματά του από το τρομολάγνο οπλοστάσιο των απανταχού «υπερασπιστών της ζωής» και επιχειρεί να πείσει τις γυναίκες ότι συμβάλλουν σε ένα πραγματικό «ολοκαύτωμα», από το οποίο και οι ίδιες θα βγουν με ανεξίτηλα σωματικά και ψυχικά τραύματα.
Πρωταγωνιστικό ρόλο στην πρόσφατη αυτή εξέλιξη διαδραματίζει ο γνωστός στη στήλη Σύλλογος Προστασίας Αγέννητου Παιδιού. Δεν θα μας απασχολούσαν και πάλι οι σκοταδιστικές απόψεις του εν λόγω συλλόγου (καταγγελία του προγεννητικού ελέγχου, της αντισύλληψης, των προγαμιαίων σχέσεων κ.ο.κ.), αν οι εκπρόσωποί του δεν είχαν αναγορευτεί από τα μέσα ενημέρωσης σε καθ' ύλην αρμοδίους για κάθε θέμα που σχετίζεται με τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών. Και, ακόμη περισσότερο, αν το φονταμενταλιστικό τους κήρυγμα δεν είχε διαβεί το κατώφλι των σχολείων.
Ταινία ή ευαγγέλιο;
Βασικό εργαλείο των προπαγανδιστών του Συλλόγου Προστασίας Αγέννητου Παιδιού αποτελεί το βίντεο «Σιωπηλή Κραυγή», το οποίο σύμφωνα με δηλώσεις τους έχουν ήδη παρουσιάσει σε πολλά σχολεία, επαρχιακά και μη. Την ταινία, η οποία αποτελεί το βαρύ πυροβολικό της αμερικανικής εκστρατείας κατά των εκτρώσεων, έχει προβάλει κατ' επανάληψη ο Κώστας Χαρδαβέλλας σε σειρά πρόσφατων εκπομπών του στο Alter. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ένα CD που μοιράστηκε πέρσι στους θεολόγους της Γ΄ Λυκείου από το υπουργείο Παιδείας περιλαμβάνει κεφάλαιο για τις εκτρώσεις, στο οποίο αναπαράγονται οι θέσεις του Συλλόγου Προστασίας Αγέννητου Παιδιού και παρουσιάζεται μέρος της «Σιωπηλής Κραυγής». Το «εκπαιδευτικό» αυτό υλικό διανεμήθηκε επί ΠΑΣΟΚ, αλλά και η σημερινή ηγεσία του υπουργείου δεν μοιάζει πρόθυμη να το αποσύρει (βλ. διπλανή στήλη).
Τι είναι όμως η ταινία αυτή που οι πολέμιοι της έκτρωσης έχουν αναγορεύσει σε υπέρτατο επιχείρημά τους; Η σχεδόν ημίωρη «Σιωπηλή Κραυγή» του Μπέρναρντ Νέιθανσον είναι ένα βίντεο γυρισμένο με την τεχνολογία των υπερήχων και έχει θέμα το τι ακριβώς συμβαίνει στη μήτρα κατά τη διάρκεια της έκτρωσης. Σύμφωνα με τους διαφημιστές του, πρόκειται για το «πλέον διαδεδομένο ντοκιμαντέρ στον κόσμο», το οποίο έχει παρουσιαστεί στη βρετανική Βουλή των Κοινοτήτων, στη γαλλική Γερουσία, στο αμερικανικό Κογκρέσο, καθώς και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Στις δεκάδες ιστοσελίδες στις οποίες προβάλλεται η «Σιωπηλή Κραυγή», οι θεατές καλούνται καταρχάς να προσευχηθούν για τα μωρά που χάνονται, αλλά και να ειδοποιήσουν τις οργανώσεις «προστασίας της ζωής» αν υποψιάζονται ότι κάποια γνωστή τους είναι έγκυος. Ακολουθεί το βίντεο, στο οποίο ο δημιουργός του σχολιάζει τη διαδικασία της έκτρωσης ως σφαγή ενός ζωντανού μωρού που αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο και κάνει ότι μπορεί για να ξεφύγει από το φονικά νύχια του ασυνείδητου χασάπη.
Σημαντική για τη διάδοση της «Σιωπηλής Κραυγής» στάθηκε η μυθολογία που τη συνόδευσε εξαρχής, σύμφωνα με την οποία ο Μπέρναρντ Νέιθανσον διηύθυνε κάποτε τη μεγαλύτερη αμερικανική κλινική για εκτρώσεις. Στην κλινική είχαν πραγματοποιηθεί 60.000 εκτρώσεις, 18.000 από τις οποίες έκανε ο ίδιος ο διευθυντής της. Κάποια στιγμή όμως ο γυναικολόγος μας εντρύφησε σε μια νέα επιστήμη, την εμβρυολογία, με αποτέλεσμα να ανανήψει και να στρατευτεί στον αγώνα για τη διάσωση των εμβρύων που του είχαν ξεφύγει ως τότε. Γύρισε λοιπόν τη «Σιωπηλή Κραυγή». Την επέμβαση που θα αποτυπωνόταν στο βίντεο ανέλαβε ένας συνάδελφός του που είχε στο ενεργητικό του καμιά δεκαριά χιλιάδες εκτρώσεις. Κι ο δεύτερος αυτός γιατρός σιχάθηκε κατά τη διάρκεια του γυρίσματος τη δουλειά του. Αλλά και η κυρία που χειριζόταν το μηχάνημα των υπερήχων, ορκισμένη ως εκείνη τη στιγμή φεμινίστρια, μετά το γύρισμα αφοσιώθηκε κι αυτή στον αγώνα για τη σωτηρία των εμβρύων.
Γυρισμένο την εποχή που οι επιθέσεις κατά των κλινικών βρίσκονταν στο απόγειό τους, το βίντεο του Νέιθανσον ερχόταν την κατάλληλη στιγμή για να προσφέρει την απαραίτητη «επιστημονική τεκμηρίωση» στις ποικιλώνυμες φονταμενταλιστικές ομάδες που είχαν αναλάβει τον αγώνα κατά των άπιστων «αρνητών της ζωής». Σύντομα, η ταινία θα περνούσε τον Ατλαντικό και θα ξεκινούσε την ευρωπαϊκή της καριέρα. Οι πολλές και σοβαρές κριτικές που δέχθηκε εξαρχής δεν επρόκειτο να μεταπείσουν τους πιστούς της. Τους αρκούσε ότι το βίντεο προπαγανδίζει την άποψή τους ότι έκτρωση=φόνος.
Στη Γαλλία, η υπόθεση έφτασε το 1992 στο δικαστήριο, όταν μια φονταμενταλιστική καθολική οργάνωση, γνωστή για τις βίαιες μεθόδους της (Treve de Dieu), έπεισε τον Νέιθανσον να μηνύσει για δυσφήμηση τον καθηγητή Εμίλ-Ετιέν Μπολιέ, παρασκευαστή του "εκτρωτικού" φαρμάκου RU 486, ο οποίος είχε αμφισβητήσει την επιστημονική εγκυρότητα της «Σιωπηλής Κραυγής». Η γαλλική οργάνωση φρόντισε για τη νομική εκπροσώπηση του Νέιθανσον, αναθέτοντάς την στον Βαλεϊράν ντε Σεν-Ζιστ, μέλος τότε της Κεντρικής Επιτροπής του λεπενικού Εθνικού Μετώπου. Ο καθηγητής Μπολιέ δεν καταδικάστηκε και το δικαστήριο, παρά τη μάλλον σολομώντεια απόφασή του, αποδέχθηκε ότι το φιλμ «δεν μπορεί να θεωρηθεί ντοκουμέντο αντικειμενικό, αυστηρό και επιστημονικού χαρακτήρα» («Λιμπερασιόν» 21/2/92 και Φ. Βενέρ (1), σ. 56).
Στην Ελλάδα, η «Σιωπηλή Κραυγή» έχει τη δική της διαδρομή. Οταν πριν από χρόνια παρουσιάστηκε στην Ελληνοαμερικανική Ενωση, έξαλλοι οπαδοί παραεκκλησιαστικών οργανώσεων επιτέθηκαν βάναυσα στις φεμινίστριες που τόλμησαν να ζητήσουν το λόγο κατά τη «συζήτηση» που προηγήθηκε της προβολής. Σύντομα, η ταινία υιοθετήθηκε από τις εγχώριες ομάδες "προστασίας της ζωής" που ανέλαβαν τη διάδοσή της. Στα 1986, κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα, ο αιδεσιμότατος Πολ Μαρξ, ιδρυτής της καθολικής Human Life International (HLI), υποσχέθηκε, όπως αποκαλύπτει στην αυτοβιογραφία του, να συγκεντρώσει χρήματα για τη μεταγλώττιση της ταινίας στα ελληνικά.
Το τεφαρίκι λοιπόν που «ανακάλυψαν» εσχάτως ο Κώστας Χαρδαβέλλας, το υπουργείο Παιδείας, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και ο Σύλλογος Προστασίας Αγέννητου Παιδιού έχει μια ιστορία που καλό θα ήταν να γνωρίζουν όσοι (και κυρίως όσες) καλούνται σήμερα να τη δουν ως τελευταία λέξη της επιστήμης για το θέμα. Πρόκειται για ένα αμφιλεγόμενο βίντεο σεβαστής ήδη ηλικίας, η εγκυρότητα του οποίου έχει αμφισβητηθεί από πολλές και ποικίλες πλευρές. Το βίντεο έρχεται κατευθείαν από την καρδιά της πιο σκληρής, ρατσιστικής και μισογυνικής, ριγκανικής δεξιάς. Ετσι, το υπουργείο Παιδείας οφείλει να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους έκρινε σκόπιμο να του ανοίξει την πόρτα του ελληνικού σχολείου.
Σιωπηλή παραπλάνηση
Την άποψή της για τη «Σιωπηλή Κραυγή» ζητήσαμε από την Ευτυχία Λεοντίδου, μαιευτήρα-γυναικολόγο, διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών:
«Καταρχάς θα ήθελα να σημειώσω την ορολογία που χρησιμοποιεί ο Μπ. Νέιθανσον στην ταινία του προκειμένου να περάσει στους θεατές τη θέση ότι αυτό που παρακολουθούν είναι η δολοφονία ενός παιδιού. Το έμβρυο ονομάζεται 'ο ασθενής μας', 'παιδί' ή 'αγέννητο παιδί', 'μωρό'. Στην ίδια λογική, η έγκυος γυναίκα αναφέρεται συνεχώς ως 'μητέρα'. Ολως τυχαίως, κάποια στιγμή συγκρίνει τον αναρροφητήρα με ηλεκτρική σκούπα...
Σημασία έχει ότι το έμβρυο είναι απολύτως εξαρτημένο από τη μήτρα στην οποία κυοφορείται, δεν μπορεί να ζήσει εκτός μήτρας. Το ότι είναι ζωντανό, όπως ζωντανό είναι κάθε κύτταρο του σώματός μας, δεν συνεπάγεται ότι μπορεί να θεωρηθεί ανεξάρτητο ανθρώπινο ον.
Στην αρχή της ταινίας το έμβρυο μοιάζει δώδεκα περίπου εβδομάδων. Πρόκειται για το ανώτατο όριο νόμιμης διακοπής της κύησης, ενώ οι περισσότερες νόμιμες εκτρώσεις πραγματοποιούνται κατά την έκτη με όγδοη εβδομάδα. Στην ηλικία αυτή το έμβρυο δεν γίνεται να κατατεμαχιστεί, όπως παρουσιάζει η ταινία. Η διακοπή της κύησης γίνεται σήμερα με αναρρόφηση και υπάρχουν διάφορα μεγέθη αναρροφητήρων ανάλογα με την ηλικία της κύησης.
Τους τρεις πρώτους μήνες, το έμβρυο δεν έχει λειτουργία εγκεφαλικού φλοιού, οπότε δεν έχει την αίσθηση του πόνου. Οταν πρωτοπαρουσιάστηκε η ταινία, το Αμερικανικό Κολέγιο Μαιευτήρων-Γυναικολόγων, ένας οργανισμός με ιδιαίτερο ειδικό βάρος στις Ηνωμένες Πολιτείες, αποφάνθηκε μεταξύ άλλων ότι 'δεν γνωρίζουμε καμία έγκυρη επιστημονική πληροφορία που να υποστηρίζει την άποψη ότι το έμβρυο βιώνει το αίσθημα του πόνου στο πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι ο φλοιός του εγκεφάλου αποκτά την τελική του διαμόρφωση στον έβδομο μήνα και ότι η μυελίνωση (ή κάλυψη) του νωτιαίου μυελού πραγματοποιείται μεταξύ της εικοστής και της τεσσαρακοστής εβδομάδας. Αυτές και άλλες νευρολογικές εξελίξεις θα έπρεπε να έχουν ολοκληρωθεί για να αισθανθεί το έμβρυο πόνο. Για να αισθανθεί πόνο χρειάζεται επίσης τους νευροδιαβιβαστές, πολύπλοκες χημικές ουσίες οι οποίες στα ζώα αναπτύσσονται στο τελευταίο τρίτο της κύησης. Δεν διαθέτουμε καμία ένδειξη ότι στους ανθρώπους συμβαίνει κάτι διαφορετικό'.
Το έμβρυο που μας δείχνει η ταινία έχει ενεργητικές κινήσεις, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι κινήσεις του είναι εκούσιες. Αντίθετα θεωρούνται αντανακλαστικές. Γιατροί που είδαν την ταινία είπαν ότι δεν διαπίστωσαν διαφορετική δραστηριότητα από εκείνη που δείχνουν τα φυσιολογικά υπερηχογραφήματα στις δώδεκα εβδομάδες. Εξάλλου για να κραυγάσει το έμβρυο, προϋποτίθεται η ύπαρξη αέρα στους πνεύμονες, πράγμα που συμβαίνει με την πρώτη εισπνοή μετά τον τοκετό. Η γυναίκα όμως που βλέπει την ταινία αποκομίζει την εντύπωση ότι το έμβρυο κραυγάζει αλλά αυτή δεν το ακούει.
Ενα άλλο επιχείρημα του Νέιθανσον είναι η αύξηση των καρδιακών παλμών του εμβρύου την ώρα του 'κινδύνου'. Είναι προφανές ότι στη φάση αυτή το έμβρυο δεν έχει τη δυνατότητα ούτε να δει το εργαλείο του γιατρού ούτε να αντιληφθεί τη λειτουργία του. Οι καρδιακοί παλμοί παρουσιάζουν ούτως ή άλλως μία φυσιολογική διακύμανση και απαιτείται αρκετά μεγάλη εμπειρία για να την αξιολογήσεις ακόμη και στα τελειόμηνα έμβρυα, πόσο μάλλον στη φάση που παρουσιάζει η ταινία.
Ενα άλλο ψεύδος της ταινίας είναι ότι το έμβρυο κατατεμαχίζεται, κόβεται το κεφάλι του κ.ο.κ. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει για το πρώτο τρίμηνο, αλλά για διακοπές της κύησης που πραγματοποιούνται στο δεύτερο τρίμηνο και μάλιστα σε ένα χρόνο, πράγμα σπανιότατο σήμερα. Είναι κάτι που αποφεύγεται με τις νόμιμες, επομένως έγκαιρες, εκτρώσεις. Αντίθετα, συνέβαινε πιο συχνά παλιότερα, όταν οι εκτρώσεις ήταν παράνομες. Σήμερα οι διακοπές δεύτερου τριμήνου, που επιτρέπονται από το νόμο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, γίνονται με τη χορήγηση φαρμάκων και είναι, για τη γυναίκα, σαν τις αυτόματες αποβολές.
Ενα ακόμη ζήτημα είναι τα πεταμένα έμβρυα που δείχνει η ταινία στο τέλος. Ούτε ένα από αυτά δεν είναι έντεκα εβδομάδων. Αναρωτιέμαι πού τα βρήκε ο Νέιθανσον. Η εικόνα αντιφάσκει με τον τεμαχισμό που έχει δείξει προηγουμένως. Υποψιάζομαι ότι πρόκειται για αποβολές που έχουν συμβεί κατά το δεύτερο τρίμηνο της εγκυμοσύνης ή πρόωρους τοκετούς. Αλλά και πάλι, τα νεκρά έμβρυα δεν πετιούνται στα σκουπίδια...
Εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι οι επιπλοκές της έκτρωσης, στις οποίες αναφέρεται με έμφαση η ταινία, είναι πολύ συχνότερες όταν οι εκτρώσεις είναι παράνομες και γίνονται σε ανεξέλεγκτες συνθήκες. Το ίδιο ισχύει ασφαλώς και για τη λεγόμενη 'βιομηχανία των εκτρώσεων'. Η αισχροκέρδεια είναι πολύ μεγαλύτερη όταν οι εκτρώσεις πραγματοποιούνται σε καθεστώς παρανομίας.
Για να τελειώνω: το πότε αρχίζει να δημιουργείται η συνείδηση στα έμβρυα ή στα ανθρώπινα όντα είναι ένα ζήτημα υπαρξιακό που ο καθένας θα πρέπει να το απαντήσει για τον εαυτό του. Στο θέμα αυτό, ο Νέιθανσον και εκείνοι που διακινούν την ταινία του δεν έχουν καμιά απολύτως αρμοδιότητα. Τα περί 'προστασίας της ζωής' συνιστούν καπηλεία. Δεν ενδιαφέρονται για τη ζωή όσοι απλώς ενοχοποιούν τις γυναίκες και αρνούνται το δικαίωμά τους στην ενημέρωση και τη σωστή αντισύλληψη που συνιστά και το μοναδικό τρόπο για την αποφυγή μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης».
Νέος τρόμος στην Ευρώπη
| |
| |
| πολιτική και ... > τρομοκρατία |
Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη. Το φάντασμα της μαζικής τρομοκρατίας. Για πρώτη φορά μετά τον Ψυχρό Πόλεμο η Γηραιά Ήπειρος ετοιμάζεται για το χειρότερο. Μια πιθανή επίθεση με χημικά ή/και πυρηνικά όπλα.
Μπορεί η 11η Σεπτεμβρίου να μοιάζει απόμακρη και το Μπαλί μακρινό, η επιχείρηση όμως των Τσετσένων ανταρτών στο θέατρο της Μόσχας φέρνει την ισλαμική τρομοκρατία στην αυλή της Ευρώπης. Γι’ αυτό και οι κυβερνήσεις της Ε.Ε., ετοιμάζονται – κι ας μην τ’ ομολογούν – για τα χειρότερα. Η άσκηση στη Νότια Γαλλία είναι ένα κομμάτι αυτής της προετοιμασίας. Το σενάριο προβλέπει επίθεση με πυρηνικά και χημικά όπλα σε πολυσύχναστους χώρους. Επίσης προβλέπει και τραγικά αποτελέσματα. Εκατοντάδες ίσως και χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες.
Η απειλή του φονταμενταλιστικού Ισλάμ είναι υπαρκτή. Μπορεί ανά πάσα στιγμή να χτυπήσει και στην Ε.Ε. Η Ελλάδα μπορεί να μην είναι στο επίκεντρο, αλλά οι Ολυμπιακοί Αγώνες εκ των πραγμάτων θα την κάνουν κέντρο του κόσμου για ένα μήνα. Πολλοί Ευρωπαίοι βεβαίως πιπιλάνε την καραμέλα της «τρομολαγνείας» και πιστεύουν πως «ένας είναι ο εχθρός, ο παλιός καλός ιμπεριαλισμός», αλλά πάλι αν κάποιος στις 10 Σεπτεμβρίου του 2001 μίλαγε για μαζικό χτύπημα στις ΗΠΑ, σίγουρα θα εθεωρείτο τρελός. Υπάρχουν όμως οι επιθέσεις αυτοκτονίας στο Ισραήλ ενάντια στη θέληση της Παλαιστινιακής ηγεσίας, επιθέσεις που δεν έχουν στόχο κάποια πολιτική λύση αλλά αντιθέτως υπονομεύουν κάθε προσπάθεια για εξεύρεση λύσης. Η επιχείρηση στη Μόσχα παρά τα πολιτικά αιτήματα, ήταν κι αυτή μια επιχείρηση θρησκευτικής τρομοκρατίας. Η εκατόμβη στο Μπαλί πρέπει να διαλύσει κάθε αμφιβολία. Η ισλαμική τρομοκρατία πλέον χτυπά παντού, κι έχει κάποια ειδοποιά χαρακτηριστικά που την κάνει εφιαλτική.
Πρώτον. Υπάρχει θρησκευτική τρομοκρατία, άσχετα αν αναδεικνύει πολιτικά αιτήματα. Μπορεί δηλαδή οι Τσετσένοι στο θέατρο της Μόσχας να ζητούσαν απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων από τον Καύκασο, οι μαρτυρίες όμως λένε ότι οι μαυροφορούσες αντάρτισσες δήλωναν «χαρούμενες επειδή θα πεθάνουν και θα καταλήξουν στην αγκαλιά του Αλλάχ». Από τη στιγμή που ένας παίκτης του πολιτικού παιγνίου βάζει μεταθανάτιους στόχους, κανένας πολιτικός συμβιβασμός δεν του είναι αρκετός. Ακόμη κι αν ικανοποιηθούν τα δίκαια ή άδικα πολιτικά αιτήματα που έχει ως βιτρίνα ο ισλαμικός φονταμενταλισμός (δίκαιη λύση στο Παλαιστινιακό, απόσυρση Ρώσων από την Τσετσενία, απόσυρση Αμερικανών που σταθμεύουν στον Κόλπο κ.λ.π.), οι θεοκράτες που ελέγχουν αυτά τα κινήματα δεν μπορούν να σταματήσουν εκεί. Στόχος είναι η κατ’ αυτούς θεϊκή επιταγή υπόταξης των απίστων στο νόμο του Ισλάμ. Από την στιγμή που κάποιος βάζει το Θεό στην πολιτική κανένας ορθολογισμός, κανένας συμβιβασμός, καμία πολιτική λύση δεν είναι νοητή. «Ο Ισλαμικός φονταμενταλισμός έχει παγκόσμιες φιλοδοξίες: την υποταγή του κόσμου στο ολοκληρωτικό σύστημα της Σαρίας, ένα φασιστικό σύστημα που σχεδιάστηκε για να ελέγχει όλες τις πράξεις των ατόμων», έγραψε ο πρόεδρος του «Ινστιτούτου για την εκκοσμίκευση της Ισλαμικής Κοινωνίας» Ιμπ Γουαράκ.
Δεύτερον. Το γεγονός ότι η τρομοκρατία του φονταμενταλιστικού Ισλάμ είναι θρησκευτική σημαίνει ότι στις δυτικές κοινωνίες δεν υπάρχουν άμαχοι αλλά μόνο άπιστοι. Δυνάμει στόχος είναι οποιοσδήποτε δεν ασπάζεται τις επιταγές της θρησκείας (π.χ. θαμώνας των «αμαρτωλών ντισκοτέκ» στο Μπαλί) ή πολίτης του «Μεγάλου Σατανά» (Δίδυμοι Πύργοι).
Τρίτον. Από τη στιγμή που έχουμε να κάνουμε με θρησκευτική τρομοκρατία ο η ανθρώπινη ζωή είναι επουσιώδης λεπτομέρεια. Πολύ δε περισσότερο – κι αυτό την κάνει εξαιρετικά επικίνδυνη – η ζωή των ίδιων των τρομοκρατών. «Αν ο θάνατος θεωρηθεί τελειωτικός, κάποιος ορθολογικά πράτων θα έχει υψηλή εκτίμηση στη ζωή του και θα διστάσει να την θέσει σε κίνδυνο», έγραψε ο μεγάλος βιολόγος και φιλόσοφος Ρίτσαρντ Ντόκινς. «Αυτό κάνει τον κόσμο ασφαλέστερο μέρος, όπως κι ένα αεροπλάνο είναι πιο ασφαλές αν ο αεροπειρατής θέλει να ζήσει. Από την άλλη, αν ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων πιστέψουν ή πεισθούν από τους ιερείς τους, ότι ο μαρτυρικός θάνατος είναι αντίστοιχο με το πάτημα ενός κουμπιού που θα μας στείλει σε ένα άλλο σύμπαν, τότε ο κόσμος γίνεται εξαιρετικά επικίνδυνο μέρος. Ειδικά αν πιστέψουν ότι το άλλο σύμπαν είναι μια παραδεισένια διαφυγή από τα προβλήματα του πραγματικού κόσμου. Προσθέστε δε τις (γελοίες και απαξιωτικές για τις γυναίκες) σεξουαλικές υποσχέσεις και δεν θα μείνει καμιά απορία γιατί τόσοι αφελείς και οργισμένοι νέοι στριμώχνονται στον προθάλαμο ώστε να επιλεγούν για υποθέσεις αυτοκτονίας.»
Οι λύσεις δεν είναι εύκολες. Ναι, η φτώχεια τροφοδοτεί με «μαχητές» το Ισλάμ. Ναι, υπάρχει συσσωρευμένη πικρία στον αραβικό κόσμο για το Παλαιστινιακό. Ναι, οι επιχειρήσεις του Ρώσικου στρατού στην Τσετσενία παραβιάζουν βάναυσα όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όλα αυτά είναι προβλήματα που πρέπει να λυθούν μεσοπρόθεσμα. Βραχυπρόθεσμα όμως πρέπει να ετοιμαζόμαστε για τα χειρότερα...
