ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΑΪΡΗΣ

Ο Καΐρης γεννήθηκε στην Άνδρο το 1784. Μικρός ξενιτεύεται, εξαποστέλλεται στην ξακουστή Ακαδημία των Κυδωνιών όχι μόνο για να πάρει τα πρώτα γράμματα, αλλά για να κάνει και ευρύτερες σπουδές.

Αποφοιτώντας καταφεύγει στο Μοναστήρι της Πάρου για να ασκητέψει. Αργότερα είχε την έμπνευση και να χειροτονηθεί. Ανήσυχος όμως όπως ήταν, φεύγει από το Μοναστήρι και πάει στο Πανεπιστήμιο της Πίζας για να σπουδάσει Φιλοσοφία και Φυσικομαθηματικά.

Μετά από τέσσερα χρόνια σπουδών βρίσκεται στο Παρίσι. Συνδέεται με τον Κοραή που του έδειξε πατρική αληθινά στοργή και επηρέασε αποφασιστικά την πνευματική του εξέλιξη.

 Το 1812 επιστρέφει για να διδάξει και φωτίσει το υπόδουλο γένος. Διορίζεται Διευθυντής στην Alma Mater του, την Ακαδημία Κυδωνιών, που την κατέστησε ένα ναό τα λαμπρότερα πνευματικά κέντρα του προεπαναστατικού Ελληνισμού.

Με την κήρυξη της Μεγάλης επανάστασης εγκαταλείπει τα πάντα, Σχολή και Μαθητές και τρέχει στη φωνή της Πατρίδας. Υψώνει πρώτος τη σημαία στην Άνδρο, πολιορκεί την Κάρυστο, ξεσηκώνει τη Χαλκίδα.

Πολεμάει παντού σαν απλός στρατιώτης και φτάνει μέχρι τον Όλυμπο. Στη διάρκεια του Αγώνα λαβώνεται τρεις φορές. Χρημάτισε πληρεξούσιος στην Εθνική Συνέλευση και το 1824 έγινε Πρόεδρος του Βουλευτικού.

Του ανατέθηκε να προσφωνήσει τον Καποδίστρια. Ο λόγος που εξεφώνησε στην επίσημη τελετή της υποδοχής του παρέμεινε μνημειώδης για τα πατριωτικά και βαθυστόχαστα νοήματά του. Οι φιλελεύθεροι όμως στοχασμοί και οι υποθήκες που τον συνόδεψαν, του χάρισαν την απροκάλυπτη δυσμένεια του Πρώτου Κυβερνήτη.

Ο Καΐρης, υποψιασμένος πια και απογοητευμένος αποσύρεται από το δημόσιο βίο. Φεύγει για το εξωτερικό και ασχολείται με την ενημέρωσή του πάνω στα νέα εκπαιδευτικά συστήματα και τη συγκέντρωση, χρημάτων, βιβλίων και εποπτικού υλικού για την ίδρυση ενός πρότυπου διδακτηρίου στη γενέτειρά του, την Άνδρο.

Η Σχολή του αυτή όχι μόνο θα αποκτήσει πανελλήνια φήμη, αλλά θα τρέξουν σ' αυτήν σπουδαστές κι από τα γειτονικά κράτη. (Ανάμεσα στους μαθητές του ο Δεληγιάννης, ο Συγγρός, ο Κύριλλος του Βιδινίου και ο μετέπειτα Βαλής της Θεσσαλονίκης Αχμέτ Ρεσίμ Πασάς, Βούλγαροι, Σέρβοι, Άραβες).

Ενάρετος και πανεπιστήμων διδάσκει φιλοσοφία, ιστορία, ψυχολογία, μαθηματικά, χημεία, αστρονομία, υδραυλική κ.λπ.

Σαν ηθική βάση της διδασκαλίας του, που απευθυνόταν σε ένα ευρύτερο ακροατήριο (ομόθρησκο και αλλόθρησκο όπως είδαμε) είχε καθιερώσει την πίστη στην ύπαρξη ενός και μόνο θεού, κατά τα Τεκτονικά πρότυπα και τον απέραντο προς Αυτόν σεβασμό, την αποκαλούμενη μονολεκτικά "θεοσέβεια".

Η αίγλη όμως και η φήμη που αποκτά αρχίζουν να ενοχλούν. Είναι πολύ ενοχλητικό για ένα απολυταρχικό καθεστώς να αρνείσαι να δεχτείς τα παράσημά του ή να μη δέχεται μια έδρα που σου προσφέρουν στο Πανεπιστήμιο.

Η Εκκλησία δεν διστάζει έτσι να τον χαρακτηρίσει αιρετικό και το παλάτι σαν επαναστάτη. Ιεροκήρυκες αρχίζουν να τον κατηγορούν από τον άμβωνα για αθεΐα, (έτσι χαρακτηρίζουν τη "θεοσέβεια") και διάφοροι "θεολογούντες" να δημοσιεύουν πύρινα άρθρα κατά του φιλοσόφου.

Το καλοκαίρι του 1839 η Ιερά Σύνοδος θυμάται την παλιά και ξεχασμένη από όλους ιδιότητά του σαν κληρικού και τον καλεί σε απολογία. Παράλληλα του ζητάει να υποβάλει γραπτή "ομολογίαν της πίστεώς του".

Ο Καΐρης έστειλε απλά μια απάντηση με την οποία τονίζει ότι τα δόγματα και τα Ιερά Μυστήρια δεν γίνονται καταληπτά και δεν ομολογούνται δια λόγων. Αυτό θεωρήθηκε σαν ομολογία αίρεσης και διατάσσεται η σύλληψή του.

Καθώς τα όρια της εξουσίας της Πολιτείας και της Εκκλησίας εκείνο τον καιρό ήταν επάλληλα και συγκεχυμένα, η Ιερά Σύνοδος χρησιμοποιεί πολεμικό πλοίο για να συλλάβει και μεταφέρει τον Καϊρη από την Άνδρο στο Μοναστήρι της Αίγινας υπόδικο.

Οι ολοφυρμοί στην παραλία της γενέτειρας του, του λαού και των μαθητών του δε στάθηκαν ικανοί να συγκινήσουν τους Ιεράρχες. Η δίκη του που ξεσήκωσε εν τω μεταξύ το πανελλήνιο έγινε στις 21 Οκτωβρίου του 1839. Ο Καΐρης επικαλείται το δικαίωμα της ελευθερίας της συνειδήσεως.

Ξέρει ότι στο πρόσωπό του δοκιμάζεται μία από τις πιο βασικές αρχές μια ευνομούμενης πολιτείας. Επιτρέπεται, είπε, σε ένα ευνομούμενο κράτος που έχει διακηρύξει μάλιστα την ανεξιθρησκία να ερευνάται η συνείδηση των πολιτών του και να τους ζητούν έγγραφη ομολογία της πίστης τους; Τότε σε τι θα διαφέραμε, ρωτάει, από την ίδια την Ιερά Εξέταση; Εγώ διδάσκω φιλοσοφία, τους είπε. Δεν διδάσκω Χριστιανική Κατήχηση. Ποτέ δε μίλησα όμως ή δίδαξα κάτι εναντίον της Χριστιανικής Θρησκείας. Το μόνο το οποίο επιδίωξα είναι να εμπνεύσω στους μαθητές μου θεοσέβεια.

Η Ιερά Σύνοδος εξέδωσε απόφαση καταδικαστική. Με Βασιλικό Διάταγμα (!!) ο φιλόσοφος κλείστηκε στο Μοναστήρι του Ευαγγελισμού της Σκιάθου για να του δοθεί καιρός να "μεταμεληθεί".

Εκεί ο Καΐρης υπέστη τα πάνδεινα από τους φανατικούς καλογέρους οι οποίοι με το βασανισμό του νόμισαν ότι βρήκαν μια σίγουρη πύλη προς τον δικό τους παράδεισο.

Έμεινε ένα ολόκληρο χειμώνα έγκλειστος σε ένα σκοτεινό υπόγειο και αρρώστησε βαριά. Το σώμα του παρέλυσε.

Η Εκκλησιαστική και η Κοσμική Εξουσία ανησύχησε. Τον μεταφέρουν σε καλύτερο περιβάλλον, στο Μοναστήρι της Σαντορίνης. Αφού τον κράτησαν άλλα δύο χρόνια εκεί σε απομόνωση, του επέβαλαν να φύγει για το εξωτερικό. άρρωστος, εξόριστος και πικραμένος βρέθηκε στο Λονδίνο.

Με τη μεσολάβηση του Σπυριδώνα Τρικούπη επέστρεψε δυστυχώς αργότερα στην πατρίδα για να ακολουθήσει η Τρίτη και τελευταία πράξη του δράματός του.

Γέροντας και ασθενής πια σύρεται σε δεύτερη δίκη. Καταδικάζεται σε δύο χρόνια φυλακή και τον κλείνουν στο Λοιμοκαθαρτήριο της Σύρου. Σε λίγες μέρες πεθαίνει.

Του αρνήθηκαν εκκλησιαστική ταφή και για να μη γίνει ο τάφος του αντικείμενο σεβασμού και προσκυνήματος από τους μαθητές του, οι διώκτες του γέμισαν το πτώμα του με ασβέστη και το κατάκαψαν. Η ιστορία του Θεόφιλου Καΐρη και οι περιπέτειές του είναι η ιστορία και οι περιπέτειες του Ελληνισμού και των ονείρων του κατά το 19ο αιώνα.

Δίνουν με ενάργεια την εικόνα και παρακολουθούν τις παλινδρομήσεις του Διαφωτισμού στη χώρα μας και αρκούν για να προβάλλουν χωρίς περιττές αναλύσεις, τις συνθήκες της εποχής.